Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rwandadağı genosidqa 10yıl tuldı.BMOda intervensiä konsepsiäse turında söyläşülär


BMO räsmiläre bügen Rwandada genosid başlanuınıñ 10yıllığın iskä alğanda, oyışma şunduyuq tragediälärgä qarşı üzeneñ haman da köçsezlegen xis itä. AQŞnıñ Ğıraq intervensiäse häm Sudandağı humanitar xäläqätne küzdä totqan belgeçlär, qurqınıçlı cinayätlärdä keşelärne saqlap qalu mäsäläsendä aşığıç çaralar kürü öçen konsensusqa çaqıra.

Rwanda genosidınıñ 10yıllığın iskä alu könnärendä Afrikada başqa ber humanitar krizis turında xabärlär kilä. BMOnıñ humanitar mäsälälär koordinatorı jan Egeland Sudannıñ könbatış töbäge Darfurdağı xällärne bolay itep taswirlıy.(audio) Küp sanda sivil keşelär üterelde, xatın qız häm balalar urlandı, köçlände häm cäberlände. Darfurda igen qırları yandırıldı, mäktäplär cimrelde, qoyılar , azıq tölek zapasları yuq itelde , şähär, awıllar yäşänmäslek xälgä kiterelde . Qaçaqlar lagerları da bu höcümnärgä duçar bula. Min moñı etnik tazartu dip atım.Başqa süz taba almim. Egeland jurnalistlarğa ütkän atnada Sudanda ğäräb suğışçları afrika qabilälären awıllarınnan quıp çığaru eşe alıp bara dip äytkän ide. Ütkän yılda xökümät alarnıñ berektäşläre suğışçan törkemnär belän ğıysyançalar arasında bäreleşlär qabınuı säbäple ber million sudanlınıñ dürttän öç öleşe üz illärendä , öyläen taşlap kitergä mäcbür buldı. BMO anda üz belgeçlären cibärde. Alar ezärlekläw däräcäsen öyränep, tuqtatuı öçen Sudan xökümätenä basım yasarğa tieş. Ämma här waqıtqı kebek suverenlek häm intervensiä mäsäläse kilep çığa.Rwandadağı genosidta 800meñ tutsi häm urtaçıl Hutu üterlde. BMO räsmiläre, watandaşların saqlaw mäsäläsendä xökümätlärneñ cawaplılığına yañadan iqtibar cälep itergä tırışa. Xökümät ber nindi çara kürmäsä , xalıqara cämäğätçelek tizlektä reaksiä kürsätergä tieş. BMO general sekeratrı Kofi Annan bügen Jenevada Keşe xoquqları komisiäseneñ mäxsus sessiäsendä Rwanda turında çığış yasıy. Genosid waqıtnda ul BMo tınıçılq saqlaw eşläre citäkçese bularaq ,Rwandada BMO yardäm misiäse aktivlılqarın qarap bardı . Ul min BMO äğzalarınnan zurıraq tınıçlıq misiäse öçen yaqlaw alırğa tırıştım dip äytte .K.Annan BMOda ütkärelgän söyläşüdä Rwandada krizisnıñ kiskennäşüenä tiz reaksiä kürsätmädem dip , ğäyepne üz östenä aldı. Annan(audio) min ul çaqta quldan kilgän här eşne eşlägän buluıma ışanğan idem , ämma genosittan son ğına eşli alaçaq häm eşlärgä tieşle eşlär buluın yardäm sorarğa tieşlegemne añladım dip söyläde. Şul insidentnı tikşerüçelär, Rwandada tınıçlıq saqlaw ğäskäriläre sanın arttırmağan BMO iminlek şurasın ğäyepläp çıqtı. Elek iminlek şurasında Nigeriäne wäkillek itkän , xäzer oyışmanıñ Afrika mäsälälärendäge kiñäşçese İbrahim Gambari ütkän aydağı debatta 1994nçe yılnıñ 12 aprelenedä iminlek şurası Rwandadağı 2558 tınıçlıq ğäskäriän 270 kimetü buyınça qarar çığarğan ide dip äytte. Gambari süzlärençä belgiäle tınıçlıq ğäskäriläreneñ üterelüennän soñ Belgiä NATOdağı berektäşlären operatsiäne tuqtatu öçen künderergä tırışqan. Gambari bloklarğa quşılmağan illär dä tınıçlıq saqlaw aktivlıqların arttırırğa çaqırmadı dip äytte.Ul iminlek şurasın üz mänfäğätlären yaqlawçı tügäräk dip atadı. Rwanda, Bosniadağı tınıçlıq saqlawdağı uñışsızlıqlar häm NATOnıñ İminlek Şurası tarafınnan yaqlanmağan Kosovoğa intervensiäsennän soñ, BMOnıñ humanitar role turındağı debatlar qızulanıp kitte.Kanada intervensiä häm däwlät suverenitetı isemle xalıqara komisiä oyıştırdı. İke yıl elek komisiä ''saqlaw cawaplılığı'' isemle xisap iğlan itte. Kanada tışqı eşlär ministırı Bill Graham ütkän ayda xisabnıñ töp temasın qabatlap däwlätlär üz watandaşların saqlarğa telämäsä yäki saqlıy almasa ul çaqta anda tıqşınu xalıqara cämäğätçelekneñ cawaplılıqı bulıp tora, keşe iminlege, däwlät iminlege kebek möhim,şunlıqtan däwlät severenitetı absolüt imunitetqa iä digän fikerne kire qağabız dip belderde. Graham BMO Rwanda tragediäsennän sabaq alırğa tieş dide Kanada xisabın äzerlägän törkem äzğası, BMO Universitetı rektorı Rameş Takur sivillärgä qarata zur külämdä köç qullanu ixtimalä xasıyl bulğanda intervensiä öçen busağa atlanğan bulırğa tieş , BMO däwlät suverenlegennän dä yuğarıraq bulğan berdän ber aftoritet, ämma monıñ öçen reformalanırğa tieş dide. (audio) BMOnı qatnaştırmaw yäki çitlätep ütü tügel ä anı yaxşıraq eşliäçäk xälgä kiterü, Global külämdäge saqlaw burıçlarına cawap birüçe oyışma xälenä kiterü töp mäsälä bulıp tora. .Waşington BMO sisteması bügenge real qurqınıçlarğa qarşı kilü häm alarnı yuq itü öçen citärle tügel dip äytkändä bik xaqlı. dip söyläde BMO universitetı rektorı Rameş Takur.

färidä xämit, praga
XS
SM
MD
LG