Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ravil' Buxaraev: Könbatış uquçısı tatar şiğerlären yaratıp uqi


2001 yılda böten tatar dönyası şağirebez Hadi Taqtaşnıñ 100 yıllıq yubileen bilgeläp ütte. Bu yubiley çaraları waqıtında Mordoviäda Taqtaş xörmätenä basılğan 2 kitap täqdim itelde. Berençese, “Tuğan yaqqa qaytu” isemlese – Taqtaş şiğerlärennän torğan cıyentıq. Anda Taqtaş şiğerläre originalda häm urıs telenä tärcemädä bulsa, ikençe kitapta, anıñ iseme “...Чтоб мир увидеть с высоты” – Taqtaşqa bağışlanğan materiallar häm Taqtaşnıñ berniçä şiğıre – tatar häm urıs telendä genä tügel, Taqtaş icatınıñ tarixında berençe qat muqşı häm erzya tellärendä dä basılğan ide.
Ul da tügel, Rusiäneñ tarixında berençe qat bu cıyentıykta Taqtaşnıñ 4 şiğıre ingliz telendä basıldı. Bu şiğırlärne ingliz telenä küçerüçe Ravil' Buxaraev – ataqlı şağir, tärcemäçe häm jurnalist. Ul xäzer Angliäda, Londonda yäşi, Bi-Bi-Si radiosında jurnalist, xezmätkär bulıp eşli. Ul 2000 yılda Londonda “Tatar şiğriäteneñ tarixi antologiäse” isemle ber kitap çığardı. Anda böten bilgele tatar şağirläreneñ berniçäşär şiğıre ingliz telenä tärcemädä birelä. Şul könnärdä Ravil' abıy belän oçraşu waqıtında ul tatar şağirläreneñ icatın ingliz telenä küçerep, könbatış auditoriäsına citkerü täcribäse turında şulay söyläde:
– Nu üzegez beläsez min xäzer Londonda yäşäp utıram, çönki min BBC’da sotrudnik, jurnalist. Şunıñ belän anda utırıp, mäytäm, niçek inde anda utırıp ber tatar antologiä tözemibez? Äle min bik elek monı uylap çığarğan idem: mäytäm, ber yaxşı ğına tatar antologiäsen ingliz telendä çığarsaq ide, imeş. Energiä bar, niät bar, niät izge dip añlıym min anı. Şuña kürä min üzem utırıp bezneñ şiğriätne 12–13 nçe ğasırdan başlap ingliz telgä tärcemä itep beterdem. Üzegez beläsez, min rus şağire, tatar şağire, xätta macar şağire dä, çönki macar–vengr telendä dä yazam min şiğerlärne. İnglizçä dä yaza beläm, tik min ber professor tabıp, ul David Matthews, professor, London universitetında eşli ul. Ul bik yaxşı, şärki şiğriätne bik yaxşı belgän keşe. Anıñ belän utırıp, min aña böten närsäne kürsätep, ul inde rifmalap alğan ide kiräk närsälärne monda. Şuña kürä menä bu kitap bik qızıqça – çıqqan waqıtında anıñ bäyäse 35 funt sterling ide, dimäk 50 dollar. Bıltır qaradım min, şundıy İnternet—kibet bar bit äle — “Amazon noqta qom” (amazon.com) digän närsä — anda inde xazer bestsellerda yata ul, 100 dollardan artıq. Dimäk, qızıqsınalar keşelär. Minemçä, menä bu üze ber şatlıq. Menä bu bezneñ şiğriätebez, Qol–Alidan başlap xäzerge şağirlär dä bar şul antologiäda, menä xäzer dön'yaküläm belälär inde. Nu ul berençe genä adım, minemçä, yañadan eşlärgä kiräk anı. Xazer yaña, bik yaxşı şağirlär bar. Annan soñ, tiränräk tä eşlär eşläp bula, çönki bu yaxşı kitap, ämma bezneñ şiğriätebez, bezneñ fälsäfäbez bik tirän, bik kiñ. Ansın da kürsätergä kiräk. Tağın ike kitap çığardım min, Londonda häm New Yorkta berwaqıtta. Berse “İslam Räsäydä” digän kitap. Nu anı min, niçek dip menä şundıy tege şunı atadım anı çönki äytsäm inde “Tatarlar tarixı” dip, berkem añlamas ide anı çönki dönyada bik az belälär tatarlarnıñ kem ikännären. Şuña kürä, şuña da “İslam v Rossii” dip, “Islam in Russia” inglizçä, dip atadım. Nu ul asılda tatar tarixı, tatar dini häm mädäni tarixı. Tağın ber kitap “Model' Tatarstana” dip atala. Ul kitap inde menä tatar reformaları turında. Tağın da menä xazer may ayında, 14 nçe mayda tağı ber yaña kitap çığa Londonda. Ul inde ber şundıy cıyentıq, anı isme “Sufizm Awropada häm Amerikada” digän. Anda minem bik zur mäqälä kergän ide. Ul mäqälä bezneñ Volğa buyları sufizmı turında. Menä bu yaña ber eşem.
– Ravil' abıy, sez xäzer bik möhim bulğan ber eşegezne tämamlıysız – Altın Urda däwläteneñ şiğriäten urıs telenä tärcemä itep ber kitap çığarasız. Şunıñ turında berniçä süz.
– Menä bu waqıtlı min ber kitap äzerlim ber Mäskäw näşriäte öçen. “Altın Urda şiğriäte” dip atala ul. Menä 14 nçe ğasırdan başlap, Xisäm Kätiblär, Xärezmilärne tärcemä itep beterdem inde. Beläsez inde, bu, min bit, niçek dip äytim üzem, propagandist min. Miña menä saf tatar tel, ana tele balaçaqta citmäde. Niçekter mäktäp tä bulmadı. Min waqıt–waqıt üzem yaxşı tatar şağir dip uylıym, ämma telem citmi. Menä, mäytäm, yörägem bar, canım bar, ämma tel citmi. Şuña kürä min şundıy propagandistqa äyländem inde, tärcemäçegä häm äytep bula inde, ni, fänni keşesenä inde. Menä bu antologiä, bu da antologiä bit inde, “Altın Urda poeziäse”. Altın Urda turında Räsäydä bernärsä belmilär, naçar närsälär genä belälär. Ämma ul bit bik zur ber mämläkät, alıp ber mämläkät ide. Mädäni yaqtan bigräk tä, säyäsi häm ekonomik, iktisadi yaqtan da, bik-bik zur häm bik köçle ber mämläkät ide. Menä şunı niçek kürsätergä? Ber närsä xäzer dä tere, xäzer dä isän – ul şiğriät. Min şiğriätne, ul ber närsädän inde ber, ni, mädäni närsä, ikençedän, ul bit dokument – menä närsä kürgän keşe ul waqıtta, menä şunı yazıp quyğan. Anı küp-küp närsälär, küp detal'lär, bar kerer ni dä, küp närsägä işarä dä bar anda şul. Menä şuña kürä min bu kitapnı tözim, ber yaxşı ğına predislovie yazıp, kereş süz yazıp quyam min anda, prosto Altın Urda tarixı turında, nindi mämläkät ide inde, menä şunı kürsätep. İkençedän, minem öçen bik zur-zur närsä inde menä, alarnı matur itep rus telenä tärcemä itep taşlarğa ide. Menä xäzer min monda da, Qazanda bulğanda, min qayber ürnäklärne kürsättem. Xätta “Exo vekov – Ğasırlar awazı” digän jurnalda ber keçkenä genä ürnäklär çığa. Kiläse nomerda äytälär, menä, Xisyäm Kyätibne bastırabız, dip. Nu min närsälärne tärcemä ittem – “Kisek baş”, xazer inde tärcemä itelgän ul. Annan soñ “Qissa-i Awq”, päygämbärebez sällaxu aläyxissalyam turında. Anna soñ äyttem inde, Xisam Kyätib “Cömcömä sultan”nı, Xaräzmine, tağın ber-ike, Sayfi Sarai, “Söhäyl häm Göldersen”ne min tärcemä ittem. Şuña kürä menä xäzer inde menä üzem dä kötäm bu kitapnı. Tärcemälär män bik küp şöğıllänäm min, yäş waqıttan inde. Yäş waqıttan başlap rusçağa tärcemä itkän idem, xäzer inde bik küp tärcemälärem bar, äytep bula, böten tatar klassikası – Gabdulla Tuqay, Musa Cälil tärcemäläre, Därdmänd. Annan soñ bigräk tä, ul waqıtta, siksänençe yıllarda, “Novıy mir” jurnalı öçen min tatar şiğriäten tärcemä ittem, annan inde Xäsän Tufan, Hadi Taqtaş, Sibgat Xaqimlär.
Şulay itep, şağir häm tärcemäçe Ravil' Buxaraev tırışlığı belän, Mordoviänıñ ğorurlığı bulğan Xadi Taqtaşnıñ şiğırläre könbatış dönyasına, Angliäğa, Amerikağa tanış buldı. Könbatış illärdä yäşäwçe meñärlägän şiğır yaratuçılar xäzer Taqtaşnıñ ğına tügel, üzgä tatar şağirläreneñ äsärlären dä yaratıp ingliz telendä uqilar.
Azatlıq radiosı öçen Mordoviädan İrek Bikkinin.

XS
SM
MD
LG