Maqälä aftorı İan Traynornıñ yazuınça, Qadırov , prezident Putinneñ taktikası näticäsendä Çeçnäneñ xäzerge tarixında töp şäxeslärneñ berse bulğan ide. Putingä , üzen Çeçnä suğışınnan yıraqtaraq totu , Masxadovnıñ statutın kimetü häm ber ük vaqıtta üzenä turılıqlı şäxes kiräk ide. Putin ikençe Çeçnä suğışın başlatqançı, Qadırov Çeçnädä xörmät itelgän din äxele ide. Boris Yeltsinneñ Russiäsenä qarşı uñışlı räveştä suğış alıp barğan Dudaev Qadırovnı Çeçnäneñ oluğ Möftise itep bilgelägän ide. Qadırov üz nävbätendä Russiägä qarşı cihad iğlan itte. 1999-nçe yılda Qadırov komandirlarnıñ İslam İnternatsionalizmına taba auışu säbäple, İslam fundamentalizmına qarşı pozitsiä aldı häm soñğı çiktä Kreml belän kileşte. Masxadov anı Çeçnäneñ möftise urnınan çitlätte. Läkin Kreml belän pakt tözü Qadırovnı xakimiätkä häm xosusi armiägä iä buluına kiterde. Qadırov Qazaxstnada sörgendä tua. İke yäşendä çaqta çeçennärne Üzäk Aziägä sörgengä cibärgän Stalin ülä. Qadırov sovet çorında auıl xucalığı häm tözeleş buyınça belem ala. 80-nçe yıllarnıñ urtalarında, Gorbaçovnıñ liberallaştıru yıllarında üzen dingä bağışlıy . Buxara häm Taşkentta dini belem ala. Ul şulay uq Oman häm Yordaniädädä uqıy häm 1991-nçe yılda SSSR cimerelgäç vatanına qayta. 1993-nçe yılda Dudayevneñ bäysezlk köräşe qızğan çaqta Çeçnäneñ möfti urınbasarı , ä inde 95-nçe yılda möfti bula, Russiägä cihad iğlan itä. Läkin, soñğaraq bu färmanın köçtän çığara. Putin iğlan itkän suğış barışında, Kreml xakimiät öçen üzara köräşkän qäbilä başlıqları häm komandirlarğa qarşı Qadırovnı üz safına cälep itü öçen tırıştı. Näticädä uzğan yılnıñ üktäberendä Kremlneñ kürsätmäsenä esasän prezident itep saylandı. Putingä 1997-nçe yılda şaqtıy ğadel saylaularda ciñep çıqqan Masxadovnı çitlätü kiräk ide. Qadırov saylaularda qatnaşuçılarnıñ 80 protsentın aldı dip iğlan itelde. Bu Putingä Çeçnädä suğış bette häm demokratiä urnaşa bara dip belderüenä yardäm itte. Ul vaqıttan birle Qadırov ulı citäklägän häm üzenä turılıqlı iminlek köçlären nığıtu belän mäşğul buldı. Soñğı aylarda ulı keşe urlau , korupsiädä ğäyeplände. Qadırov 2000-nçe yılnıñ iyünennän başlap Russiä tüzegän vaqıtlı administratsiäne başlığı bulıp nığıtmağa äylängän Gudermesta yäşäde. Ul Russiäne Çeçnädä keşe xoquqların bozuda häm rämixsezlektä ğäyepläp çıqqaladı. Mäskäv bolarnı iğtibarsız qaldırdı , läkin, bu tänqitlär Qadırovnıñ Mäskäv qorçağı bulmauın kürsätä dip tä monnan faydalandı. Qadırov rus jurnalistı Anna Politkovskayağa üz vaqıtında bolay digän ide : "Ğadi keşegä ireklek kiräkmi. Bez axmaq dip äytmäs idem. Läkin, bez çeçennär başqa millätlärgä qarağanda suğışçanıraq häm qayber vaqıtlarda suğışçanlıq instinktınıñ höm üzebezneñ eksplotatsiälänüenä yul quyabız. "
Färit İdelle, Praga.
Färit İdelle, Praga.