Accessibility links

Yuğarı Türä şähärendä tatar mädäniäte könnäre ütte


Sverdlov ölkäseneñ tönyağına taba kitkändä, mähabät tawlar, ılıslı urmannar arasında quätle zavod-fabrikaları belän kön kürüçe erele-waqlı şähärlär küp urnaşqan. Şundıy şähärlärneñ berse –Yuğarı Türädä küptän tügel Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkillege tatar mädäniäte könnären uzdırdı. Yuğarı Türä şähäreneñ tormış-könküreşen elek-elektän ük bik quätle xärbi zavod eşçänlege tä'min itkän. Şuşı zavod suğışqa qädärle dä, suğıştan soñ da bu yaqlarğa Tatarstannan da, Başqortstannan da bik küp bulıp tatarlar küçenep kilügä säbäpçe bulğan, küräseñ. Şähärneñ xakimiät başlığı Aleksandr Seleznev äytüençä, biredä yäşäwçe xalıqnıñ yartısı diärlek tatarlarnı häm başqortlarnı täşkil itä. Tatarlar şulay küp bulıp yäşägän bu şähärdä milli tormış 90нчы yıllar başında uyana başlağan. Cirle xakimiät wäkilläre biredä tatar xalqınıñ milli ixtıäclarına härwaqıt uñay qarağan. Ä xalıqnıñ üzeneñ xakimiät däräcäsendä çişärlek andıy ixtıäcları bar mikän soñ? Aleksandr äfände Seleznev fikerençä, olı yäştäge äbi-babaylar yäşägän ğailälärdä milli mädäniät ta, ğöref-ğadätlär dä, tel dä äybät saqlana. Ämma tatar milläte yäşärä barğan sayın, tuğan telgä, ğöref-ğadätlärgä mönäsäbät başqaçaraq yaqqa üzgärä. Rus moxitında ğömerlären uzdırğan tatarlar balalarında citärlek däräcädä tuğan telgä mäxäbbät uyata almağannar, küräseñ. 90нчы yıllar axırında Yuğarı Türädä xakimiät yärdäme belän oyıştırılğan tatar tele kertelä torğan klassqa xäzer balalar yörmilär diärlek. Däwlät orğannarı bezgä yärdäm itmi dip çañ qağarğa yaratsaq ta, küp oçraqta milli üseşebezneñ üzebezdän torğanlığın onıtıp cibäräbez kebek. Yuğarı Türä şähärendä din yağınnan da eşlär şulayraq torğan. 90нчы yıllar başında, ber törkem tatar eşquarları şähärdä mäçet tözü mä’säläsen kütärä başlağannar. Bu mäs'älä buyınça cıyılışqa cıyılğan qartlar üzläre ük, comğa namazlarına küp bulsa 8-10, ğayät bäyrämnärenä 30-40 keşe cıyıluın isäpkä alıp, zur mäçet tözü öçen artıq çığımnar totmıyça, mäxällä öçen xakimiättän bäläkäy genä fatir alıp birülären sorağannar. Toraq-kommunal' çığımnarın kütärü mä’säläse alğa kilep basqaç, doğa qılu yortı öçen sotsial' obyektlarnıñ bersennän bülmä genä bülep birü qararı qabul itelgän. Xäzerge waqıtta yäşlärneñ sport mäktäbe yortında qartlar öçen andıy bülmä bar. Olı yäştäge babaylarnıñ yäşlärne dingä tartunı uylap betermiçä, üzläre öçen genä çişkän eşe inde bu. Şuña kürä xälleräk tatar yäşläre mäçet tözü eşen däwam itärgä uylıylar. Dini häm milli eşlärgä can kertü öçen, küptän tügel tatar mädäni oyışmasınıñ citäkçesen dä almaştırğannar. Yaña räis – Şamil Ğarifullin Yuğarı Türädä abruylı keşe. Ul, şähär Duması räise bularaq ta, törle oyıştıru eşläre buyınça zur täcribägä iä. Ul eşli başlaw belän ük, Yuğarı Türädäge milli tormış, çınlap ta, canlanıp kitkän. Şamil Ğarifullin citäkçelegendä Yuğarı Türädä yäşäwçe tatar balaları küptän tügel Qazan şähärendä qunaqta bulıp qayttılar. Tarixi Watannı üz küzläre belän kürep, törle cirlärdä ekskursiälärdä bulıp zur tä'sirler alıp qaytqannar balalar. Şähär kitapxanäsendä Qazannan alıp qaytqan kitaplardan maxsus bülek tä buldırılğan. Kitapxanäçe Läylä xanım Äxmädieva balalarnıñ tatar ädäbiäte belän qızıqsına başlawlarına söyenep tuya almıy: Yäşlärne millätkä, dingä tartu eşe Yuğarı Türädä bu arada tağın da köçäyer, ciñeläyer digän ömet bar. Şähärdä tatar mädäniät könnären ütkärgän waqıtta biredä TNV sputnik televideniese tapşıruların totarğa yärdäm itüçe antennanı täqdir itü kiçäse dä bulıp uzdı. Älege antenna biredä äle beräw genä, kitapxanä binasına urnaştırılğan. Ämma Şamil äfände Ğarifullin ber antenna belän genä çiklänep qalırğa uylamıy. Şähär xakimiäte belän berlektä ölkä Dumasına xat yazıp, ölkä televideniese kanalın üsterü programması buyınça Yuğarı Türä şähärendä retranslyator quyu mäsäläse inde çişelgän. Dimäk, TNV kanalı ozaqlamıy Yuğarı Türädä yäşäwçe tatarlar yäşägän här yortqa barıp keräçäk. Bu xäbärne tatar mädäniäte könnären ütkärgän waqıtta Yuğarı Türä xalqı bik söyenep qabul itte. Mädäniät yortına cıyılğan keşelär bik qızıqsınıp Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkillege alıp kilgän matur kürgäzmäne qaradılar, annan soñ Yekaterinburgtan kilgän “Kügärçen” balalar ürnäk ansamble çığışı buldı. Yuğarı Türä xalqı bu bäyrämnän bik qänäğät qaldı.

Fäwiä Safiullina, Yekaterinbur.
XS
SM
MD
LG