Accessibility links

Кайнар хәбәр

İ maşina, maşina ...


“İ maşina, maşina citä adäm başına”, -menä şulay dip cırlıylar bezneñ yaqlarda. Ämma xäzerge zaman maşinaları adäm başın yuqqa çığarır öçen tügel, ä tormışnı ciñeläyter öçen yasala. Häm xäzer maşinalar üzara yarışa. Äye, äye maşinağa utırğan keşelär tügel, maşinalar üzläre bäygegä çıqqan. Nindi maşina ciñä - şunı satıp alalar. Satıp alğaç, maşina zavodına aqça kilä. Zavodqa aqça tülängäç, eşçelärgä dä aqça elägä. Şulay bulğaç, kem iñ citez, iñ caylı, iñ matur maşinanı yasıy şul yäşi.

Bez yäşägän yaqlarda torğan sayın çit isemle maşinalar kürenä: Toyota, Mersedes, BMW häm başqalar. Yaponiädä çıqsa da ul maşina, Koreyädä yasalsa da maşinanıñ isemen matur itep kömeş xäreflär belän maşina bilenä yazıp quyalar. İñ ğäcäbe şul - koreya, yapon keşeläre nindi genä ierogliflarğa küneksälär dä maşina iseme latin xärefe belän ingliz telendä yazalar. Menä şundıy yat isemle, yat xärefle, yat tösle maşinalarnı türälär dä, baylar da, urta xällelär dä bik yarata. Alar watılmıy, yomşaq qına yözep bara, xätta 7-8 yıl qullanılsa da, ör yaña kileş qala. Älbättä, mondıy xäl “отечественный товаропроизводитель'” dip atalğan üzebezneñ malnı citeşterüçelärgä caysız. Çönki üzebezneñ maşinalar alınmağaç, iqtisatqa, üzebezneñ kesägä zıyan kilä bit.

Allağa şöker, qaywaqıtta üzebezneñ maşinalarda äybät kenä alğa sikerep çığalar. Mäs'älän, Çallıda çığarıla torğan KamAZ häm Oka maşinaları. Üzläre oçsız, üzläre caylı, ä KamAZ Afrika çüllärendä gel alda kilä. Ä Çulman buyında yasalıp ta, Oka yılğası isemen yörtüçe keçkenä maşina çit illärgä bik oşıy ikän. Öç meñ dollarğa ör-yaña maşinanı qayan alasın? Bulsa, şul Çallıda ğına. Şuña qızığıp, berniçä yıl elek Pakistan premyerı Nawaz Şerif ike meñ Oka maşinası alırğa qarar itkän ide. Döres, bu niätne ul ğämälgä quya almadı, tiz genä urınınnan töşerep, törmägä utırtıp quydılar üzen. Oka yaratqan öçen tügel, başqa säbäp tabıp. Yuğisä, yartı Pakistan Okağa utırıp qına cilderäse ide. Cäl, şul ilneñ premyernıñ başına cittelär. Xäzer inde şul uq Okağa Arnol'd Şvarseneggernıñ küze töşkän di. Kaliforniäneñ yaña gubernatorı bulğaç, şuşı terminator andağı çinovniklarnı qimmätle maşinalardan töşerep, keçkenä oçsızlı transportqa utırırğa teli.

Kem belä, bälki ul Şvarsenegger çınnan da Okadan da oçsız maşina tapmas. Beraz ğına eç poşa älbättä. Tege Pakistannıñ elekke premyerı iskä töşä. Şvarseneggerğa da berär bälä-qaza kilmäsen, minäytäm.

Rusiädä urta zurlıqtağı ciñel maşinanı alam disäñ, barı tik Tol'yattidan WAZ markasın saylıy alasıñ. Döres, xäzergä ul äle importnıylarnı quıp citä almıy. Zayadlıy maşina yörtüçelär cide yäşlek çit il maşinasın ör yaña VAZdan qulayraq kürä. Uzğan atnada balıqqa da, bazarğa da, awılğa da yöri torğan maşina ezläp, bazarğa kittem. Menä digän jeeplar bar, ämma bäyäse kesäne teşni.

Näq şul çaqta Dekaberistlar uramında “Комсомольская правда” gäciteneñ Qazan wäkilçelege yulsız cirdän yöri torğan ör-yaña maşinalar kürsätüe mäğlüm buldı. Bardım min anda. “Комсомольская правда”nıñ öç-dürt respublikağa ber xäbärçe bula ide, ä xäzer Qazan wäkilçelegendä sigez-tuğız jurnalist eşli, ä unğa yaqın käsepçe tovarğa reklama birep, maşina kebek qimmätle mallar sata ikän. Yäşlärne tärbiäläw, kommunizmnı yaqınaytu, patriotizmnı köçäytü turında cilkenmi ikän xäzer Komsomolka. Ul xäzer tovar birjasına äylängän.

Anıñ qarawı bu gäzit xäzer keşedän aqça soramıy, üze. Alar maşina çığaruçı zavodtan zur aqçalar ala da, şunıñ bärabärenä, şul maşinanı maqtıy. Min barğanda, Komsomolkanıñ reklama bülegendä öç distä jurnalist UAZ maşinasınıñ iñ yaña, iñ zatlı markaları turında maqtaw süzläre tıñlap utıra ide. Annarı uramğa çığarıp, telägän keşene maşina rulenä utırtıp qaradılar. Bolay niçawa ikän yaña UAZlar. Xätta çit illär ala başlağan alarnı. Qayda yul yuq, kem taw-taş, sazlıq arasında tölke-büre atıp yörergä teli, şul satıp ala. Mondağı xäyerçe kolxozlarnıñ ğına aqçası xätta şuşı UAZ alırğa da citmi ikän. Ä kemneñ aqçası bik küp, ul barıber çit ildän çın Jeep ala. UAZ reklamasınıñ bik köçle ikänlegenä qarasañ, xäzergä bazardağı köräş Rusiä maşinaları faydasına tügel. Ämma alar tırışa, başqa illärne quıp totarğa omtıla. Xalıqara standartqa yaqınayırğa kiräk bit. Ul'yan avtomobil' zavodınıñ wäkile özderep äytte - soñğı şäp model'lärdän başlap, maşina iseme barı tik(!) latin xärefläre belän genä yazılaçaq. Çönki bu säwdä markası, çit illär tanırğa tieş. Eçke bazarda da barı tik şul tıyılğan latin xärefe belän yazılğan SİMBİR, UAZ-XANTAlar satılaçaq. Başqaça yaramıy ikän. Monı UAZ yasawçı zavodta añlağannar. Rusiä Duması bu eşkä küz yomaçaq inde. Latin xärefen tıyuğa qarağanda, maşina yasawda çit illär belän yarışu patriotlıq ikänen añlawğa barıp citmäsä dä.

Nindi xikmät taptım bul xäldän? Bügen illär, firmalar säyäsättä tügel, iqtisatta yarışa. Şunı belep torıp ta, älifbalar, tellär tıyıp toruçılar bar. Şuña cawap itep, yaña Jiguli urınına iske Mersedes alırğa dip toram äle. Bälki 12 meñ dollarlıq yaña SİMBİR alıymı ikän? Şul süzne yazğan xärefläre küñelgä oşıy, qähäreñ...

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG