Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ğiraqta zarinlı yädrä tabıldı – citdi dälilme, qızıqlı tabıldıqmı?


Amerikan prezidentı George Bush Ğiraqta suğış başlaw säbäben Saddamnıñ küpläp üterü qoralı belän añlatqan ide. Saddam bärep töşerelügä inde 13 ay buldı, Ğiraqta andıy qoral saqlanmalarınıñ älegä tabılğanı yuq. Menä şul sürättä düşämbedä amerikan xärbiläre, gisyançılar ağulı gaz salınğan bomba qullandı, digän bedlerü yasadı.

Düşämbedä Bagdadta ütkän matbuğat oçraşuında amerikan xärbiläre wäkile Mark Kimmit kötelmägän belderü yasadı:

Audio (Mark Kimmit)

"Ğiraqtağı tikşerü törkeme 155 millimetrlı tup yädräse eçendä zarin isemle gaz buluın rasladı. Şartlatqıç itep üzgärtelgän yädräne amerikan xärbiläre taptı. Zararsızlandıruğa qädär ul şartlap ölgergän. Näticädä bik az külämdä gaz taralğan."

İse häm töse bulmağan zarin gazı sulış yulına yä tängä eläksä ülemgä kiterä ala. 1995 yılda Aum Shinrikyo törkeme Tokio metrosında näq şul gaznı qullandı, näticädä 12 keşe ülde. Ğiraq xökümäte xalıqara inspektrorlarğa zamanında bu gaznıñ yözlärçä tonna citeşterelgänen häm 80nçe yıllarda İranğa qarşı suğışta qullanılğanın tanıdı. 10 yıl elek kördlärgä qarşı da şuşı gaz qullanılğan digän faraz bar. Kimmit süzlärençä, yädrä şartlaw näticäsendä berkemgä dä zıyan timägän, ägär ul tuptan atılğan bulsa näticä yamanraq bulır ide, şulay da ike xärbi tikşerü ütä, dide ul.

Saqlanu ministrı Donald Rumsfeld süzlärençä, berençe qaraşqa bu zarinğa oşağan, läkin monı raslaw öçen östämä tikşerülär kiräk. Raslanğan xäldä bu tabıldıq Saddamnıñ küpläp üterü qoralı bulğan dip äytergä nigez bula ala. Läkin bu qoral suğış aldınnan bulğanmı-yuqmı, monısı barıber tabışmaq bulıp qala:

Audio (Donald Rumsfeld)

"Bezneñ häm başqa illärneñ ışanıçlı küzläw mäglümätlärenä qarağanda, Ğiraqnıñ andıy qoralı bulğan, ul dönyanı daimi aldap kilgän. Moña dälillär citärlek. Tik bu qoral belän soñnan närsä bulğan, monısın belmibez."

Qayber amerikan räsmiläre Associated Press agentlığına, Ğiraqta zarin belän ağulanğan andıy yädrälär küp bulırğa mömkin, iñ qurqınıçı - ğisyançılar anı belmiçä, ğadi yädrädän ayırmıyça qullana ala, digän borçılu belderde. Bu şöbxälär ni däräcädä citdi soñ? Washingtondağı Brookings İnstitutında xärbi belgeç Michael O''Hanlon Azatlıq radiosına äytüençä, andıy qoral bulsa da, şaqtıy iskergän bulırğa tieş, şuña kürä anıñ ni däräcädä qorqınıç ikänen äytüe qıyın. Çın qurqınıç – gaznıñ üzendä tügel, ä Ğiraqta qalğan mirasta di ul:

Audio (Michael O''Hanlon)

"Gaz üze zur yanaw tügelder, läkin küplär şunı onıttı, bu qoral bik küp inde, häm xättä qullanıldı. Şulay da, ul xäzer küp qalmağandır di, Michael O''Hanlon."

Belgeçlär äytüençä, bügen Ğiratqa koalitsiä köçlärenä bulğan iñ zur yanaw ağulı gaz tügel, ä baş kütärgän Ğiraqlılar.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG