Älege bäxäs, yäğni Yevropa Berlegeneñ äzerlänep yatqan täwge Konstitutsiäsendä qitğanıñ xristian mädäniatenä nigezlänüen açıqtan-açıq belderü-beldermäw mäs''äläse bu atnada yañadan Berlekneñ könüzäk temasına äylände. İtaliä citäkçelegendäge 7 äğza il Yevropa Berlegen "tarixi xaqiqät"ne tanıp, yaña Konstitutsiägä Yevropanıñ "xristian tamırları" turında maxsus cömlä kertüne yaqlap çıqtı. Şuşı möräcäğät Berlek illäre tışqı eşlär ministrlarınıñ Brüsseldä uzğan cıyınında yasaldı, anda töp mäs''älä bulıp näq menä Konstitutsiäne qaraw, anı Yevropa Berlege illäreneñ kiläse ayda uzaçaq yuğarı däräcäle oçraşuına çığaru torğan ide. Şulay itep, Yevropanıñ xristianlığın tikşerü, äle haman da xäl itelmägän häm şaqtıy qatlawlı mäs''älä bulıp torğan, yaña Berlektä tawış birü tärtiben häm büdjetnı tuplaw yulların bilgeläwne tämam artqa etärde. Konstitutsiäneñ xäzerge waqıtta tikşerelgän ölgesendä süz barı tik "Yevropanıñ mädäni, dini wä humanistik mirası" turında ğına bara. Tekstnı äzerlägändä anda xristian dinenneñ urının bilgeläw, Täñrene telgä alu täqdimnäre yasalsa da, bu däwlät eşläre dinnän ayırılğan Fransiä häm protestant skandinav illäre yağınnan qarşılıq uyattı. Alar fikerençä, yaña Yevropanı berläşterü hiç kenä dä dini nigezlärgä tayanmasqa tieş, bu berençedän. Ä ikençedän, barı tik xristianlıqnı ğına telgä alu Yevropadağı möselman häm yähüdilärgä qarata itağätsezlek bulır ide digän fiker dä belderelde. Şunnan soñ Yevropanıñ "yähüdi-xristian tamırları"n telgä alu täqdim itelde, läkin Yevropa parlamentı anı da kire qaqtı. Xäzer inde Konstitutsiäne qabul itü waqıtı yaqınlaşqan sayın, anda xristianlıqnıñ urının telgä alu omtılışı yañadan yasaldı - İtaliä, Pol''şa, Litva, Mal''ta, Portugaliä, Çexiä häm Slovakiä ministrları xäzer Berlektä räislek itkän İrlandiäneñ xökümätenä, bu mäs''älä bezneñ öçen häm Yevropanıñ millionlağan watandaşı öçen ifrat ta möhim bulıp qala dip maxsus xat yulladı. İğtibarnı şul cälep itä - sanap kitkän şuşı illärdä katolik çirkäwneñ tä''sire şaqtıy köçle. Çexiä bu ölkädä beraz çittäräk torsa da (älege il üzeneñ dährilege belän tanılğan), andağı xökümät xakimiatkä azsanlı xristian-demokratlar yardäme belän genä kilde häm ilneñ tışqı eşlär ministrı da şul dini partiädän. Şuña kürä bu isemlektä Çexiäne kürü ğäcäp tügel. Elek bu törkemne katoliklar köçle bulğan İspaniä dä xuplıy ide, läkin anda xäzer sotsialistlar xökümäte häm ul ilneñ "xristianlıqnı ütkärü" säyäsätennän waz kiçte. İspan tışqı eşlär ministrı Miguel Angel Moratinos bu uñaydan, "İspaniä katolik il, ämma Yevropa Konstitutsiäsendä bezneñ xökümätneñ dinnän ayırıluı qaralğan, häm şuña kürä bez tekstnı niçek bar şulay, yäğni xristianlıqnıñ östenlegen bilgelämi genä qaldıru yağında dip belderde. Yevropa Konstitutsiäse kereşendä xristianlıqnıñ qitğa tarixındağı ayırım urının bilgeläwne Vatican da yaqlıy, ä menä üzendä millionlağan möselman yäşägän Britaniä başqa fikerdä. Britan tışqı eşlär ministrı Jack Straw, "ägär dä bez berär dinne telgä alabız ikän, başqaların da onıtmasqa tieş bulaçaqbız" dip belderde. Häm yaña täräqqiat - şuşı atna başında Fransiä xökümäte elekke qırıs qaraşın üzgärtep, xäzer 7 il täqdime ölkäsendä urtaq kileşügä ireşergä äzer toruın xäbär itte.
Kärim Kamal
Kärim Kamal