Ölkä xalqınıñ sanı 1989-yılda million yarımğa yaqın bulsa, 2002-yılda 1382 meñ qalğan. Ülüçelär sanı tuuçılarnıqınnan 67 meñgä kübräk. Läkin 53 meñ küçep kilüçelär xisabına kimü sanı 14 000 genä bulıp çığa. Dimäk xalıqnıñ küpçelegen täşkil itkän urıslar sanı da kimegän. Ayıruça muqşı-erzä xalqı nıq kimegän – 10 protsentqa. Läkin bu da tulı mäğlümat tügelder. Mordva avtonomiäse räise Mixail Krıymkin äytüençä, bu xalıq, ğomumän, il buyınça 33 protsentqa kimegän. Çuaşlar da 5 protsent yuğaltqannar.
Tatar xalqı sanınıñ 159dan 168,8 meñgä üseşe, nigezdä, Üzäk Aziädän qaytqannar xisabına. Şulay da canisäpneñ uñay küreneşläre bar. Mäskäwneñ tatarnı törle qäwemnärgä bülgäläp mataşuı näticäsez qalğan. Döres, qotqığa birelüçelär dä bulğan, läkin alarnıñ sanı ğämäldä bernindi ähämiätkä iä tügel: 7 qazan tatarı, 2 keräşen, 3 noğaybäk, 16 noğay häm 4 mişär. Soñğısı bigräk tä ğibrätle – cirle xalıq telendä Sember ölkäseneñ sinonimı bulıp Mişärstan süze dä işetelgäli häm ... nibarı 4 mişär.
“Bolğar yañarışı” isemle oyışma räise Şäwkät Bogdanov äytüençä, 20 çaması tatar keşese canisäp waqıtında BOLĞAR dip yazılğan. Läkin xalıqlar isemlegendä Dunay bolğarları ğına şundıy atama belän isäplänä. Törle mişär, keräşen, tiptär, noğaybäk millätläre yasağan Valeri Tişkov komandası xalıqlar isemlegendä İdel bolğarlarına urın tapmağan. Şäwkät Bogdanov äytüençä, ägär andıy xalıq räsmi status alsa, tatarlar bolğar dip yazılırlar da, urıs xalqı doşman obrazınnan mäxrüm qalır ide. Ä bu isä – anıñ öçen ülemgä tiñ.
Näticädä çın millätpärwär Şäwkät Bogdanovnıñ 20 çaması tarafdarı ölkä tatarlarınıñ sanın berqädär kimetügä üz öleşen kertte bulıp çığa.
“Tuğan tel” oyışmasınıñ 14-qorıltayı, “bolğar” atamasına omtılmıyça, Tatarstan Däwlät şurasına respublikabıznıñ isemen Tatarstan-Bolğarstan dip üzgärtü täqdime belän çıqqan ide. Moña Yakutiä-Saxa, Tönyaq Osetiä-Alaniä, Xantı-Mansi-Yugra ürnäkläre dä nigez birä. “Tuğan tel” fikerençä, bu alımnıñ uñay tä'sirläre baytaq. Menä berniçäse:
Üzen yuğarı mädäniätle bolğar xalqı warisı dip xis itü tatar balasında tarixi ğorurlıq xisen köçäyter ide.
Tatarğa yabıştırılğan “wäxşilek” tamğası iñdergän kimsenü toyğısı kimi töşär ide.
Üzlären İdel Bolğarstanınıñ berdän-ber warisları dip sanawçı çuaş qärdäşlärebezneñ appetitı beraz kimer ide.
Urıs xalqına da üzenä ikençeräk küzlektän qararğa mömkinlek tuar ide.
“Tuğan tel” idäräse äğzaları soñğı utırışta çirattağı mäs'älär qaralğaç, şul ğözergä cawap xatı belän tanıştılar. Razil Wäliev qul quyğan xatta öleşçä bolay dielgän: “Bezneñ millätne häm Respublikanı buldıruda törle qäwemnär qatnaşqan. Alarnıñ barısın da millät yäki respublika isemendä çağıldırıp betü mömkin tügel... Xäzer millät häm respublika isemen yañadan üzgärtü bezneñ tabiği üseşebezgä yärdäm itmäs ide. Çönki tarixi üseşne barı tik çınbarlıq qına tä'min itä ala.”
Köndälek tormışqa qaytsaq, borınğı, bik borınğı bolğar şähäre Sembergä bıyvşiy tatarin Bogdan Xitrovonıñ 1648-yılda nigez saluın Räsäyneñ kemnänder bäysezlek alğan könendä bäyräm itäbez. Döres, bıyıl tıynağraq: şähär külämendä ğomum çaralar da, feyerverk ta qaralmağan.
Monı şähär qaznasınıñ buş buluı belän añlatuçılar da bar.
“Azatlıq” radiosı, Ayrat İbrahim, Sember.
