Human Rigts Watchnıñ Mäskäü bürosı direktorı Anna Neistat komentarınıñ politik pluralizm başlığı astındağı öleşendä bolay dip yaza: ütkän yılda küräsen xakimiätlär poliitk pluralizm häm başqarma xakimiätenä qurqınıç tudıra alaçaq''parlamentnı Rusiäneñ ''köylängän demokratiägä'' taba suqmağında iki möhim kirtä itep kürgänlektän nigezdä yuqqa çığardılar. Dikäberdäge parlament wä mart ayındağı prezident saylawları ilne qurqınıçlı räweştä ber partiäle sistemağa yaqınlaştırdı. Östenlek itkän partiä prezidentqa yaqın tora. Yazmış şuqlığı digändäy, parlamentta älege waqıtta çın opozitsiäne kommunistlar täşkil itsä dä, sannarı şul qädär az ki , alar ber protsesqa da täsir itä almıy. Saylawlarnıñ ütkärelü räweşe ,Kremlneñ mätbuğatnı , TV qullanuı, häm başqaları.. kiläçäktä Rusiädä irekle ğädel saylawlar bulır digän ciddi şik tudıra.Yabloko, Uñ köçlär Berlegeneñ parlamenttağı urınnarın yuğaltuı belän alarnıñ säyäsi säxnä häm mätbuğattağı tawışı da yuğaldı..Putinnıñ yañadan saylanuınnan soñ, buysunuçan parlament sivil irekleklärne qısu öçen adımnar atlap terror belän bäyläneşe bulmağan ğäyepläwlärdä dä 30 kön qulğa alıp toru, uram cıyınnarın çıklägän, , xökümät belän elemtäse bulmağan törkemnärneñ referendum ütkärüen imkänsez xälgä kitergän qanun täqdimnäre yasadı.
Mätbuğat ireklege-Prezident Putin berençe möddäteneñ ikençe yartısında mätbuğatnıñ glasnost belän ireşep, qullanğan ireklekneñ faydasız ikänen bik açıq itep äytte. Törle säbäplär belän ORT,NTV Tv6 häm TVS kebek televidiniä kanalları yä yabıldı yädä däwlät qaramağına quyıldı.Yaña itäğätkär media parlament häm prezident saylawlarında üz rolen ütägännän soñ, xakimiätlär üzsüzle jurnalistlarnı aqılğa utırta başaldı. NTVneñ popular analitik programmasın alıp baruçı Leonid Parfenovnıñ quuluı sonğı misal bulıp tora. Mätbuğat, jurnalistlarğa qarşı ğäyepläwlär, xökem protsessları arta bara. Jurnalistlar üz-üzlärenä senzura quya başladı.Törle däräcädäge Rusiä räsmiläre mätbuğat, internet ireklegen çiklär öçen tärle täqdimnär kertä, jurnalistlarğa höcümnär oyıştıru köntärtibendä tora . Sonğı ayda ğına uram cıyınnarı waqıtında Mäskäüdä in kimendä 10jurnalist, qıynaldı, alarnıñ qayberläre qulğa alındı
Xökümättän bäysez oyışmalar- Äytep kitkän oyışma häm keşe xoquqları törkemnäre '' köylängän demokratiä''neñ sonğı hädäfläre bulıp tora.Prezident Putin may ayında ilneñ wazğiäte turındağı yıllıq çığışında keşe xoquqları törkemnärenä höcüm itep, alar täsirle çit il fondlarınnan finans yardäme ala , şikle törkem häm säwdä mänfäğätlärenä xezmät itep, ilneñ wä watandaşlarnıñ kiskem problemaların onıta dip beldergän ide. Şuşı çığıştan soñ berniçä kön ütkäç tışqı eşlär ministırlığı Çeçnädäge humanitar oyışmalarnı missiälären Rusiägä qarşı aktivlıqlar öçen qullana dip ğäyeplägän ide..Qazanda bitlekle keşelär keşe xoquqları üzägen watıp cimerde.
Cıyılu ,tuplanu ireklege - 1990nçe yıllar başlarında rusiälelär tatığan berençe demokratik ireklek tä yuqqa çığa bara., Bu ay başlarında qabul itelgän yaña qanun belän prezident rezidensiäse, törmä, mäxkämä, çik buyları , timer yulı fabrikalar häm başqları yanında demonstratsiälär ütkärü tıyıla .Alar qurqınıçlı , sälämätlekkkä zianlı .Bu xaqta xakimiätlärgä xabär itelep röxsät alınsa da, cıyın qanunğa kileşle bulmasa tıyıla ala, xakimiätlär cıyınnın urınıñ bilgelängän könnän elek üzgärtä ala.
Sonğı 2 ayda militsiä häm iminlek köçläre köç qullanıp in kimendä 3 cıyınnı tarattı.
Yaña dulqın ŞPİONAMANİA-SSSRnıñ cimerelüennän soñ Rusiä iminlek xezmätläre qayber nezberek mäğlümät sferalarında üzläreneñ östenlegen saqlap qalırğa tırıştı, monıñ belän bergä alar unnarça belgeç , jurnalist häm möhit saqlawçılarğa da bilgesez şpionaj ğäyepläwläre quydı. Xoquq saqlawçılar moñı şpionamania dip atıy..
Çeçnä konfliktı-Beräw dä ''köylängän demokratiä''ne Çeçnädä ğämälgä quyarğa tırışmasa da, xökümät köylängän küreneş,, mäğlümätne östen kürä. Putinnıñ 2.nçe möddäte başlanuı belän Çeçnädä dä wazğiät normalläşä digän yaña işarälär päyda buldı, xälbuki urında üterü, yuğalular, ezärlekläwlär elekkegeçä dewam itte. İnguşetiädä çeçen qaçaqlarınıñ sonğı çatır lagerın yabıp quyu belän konfliktın in kürengän bilgese yuq itelde.Çeçnägä çit illärneñ xörmätle zatların küzdä totmağanda xalıqara küzätüçelär kertelmi Wazğiätneñ normalläşüe turında informatsiäne kontrol ciñeläyde.Ämma aprel ayında Mäskäü tarafınnan yaqlanğan prezident Qadırovnıñ üterelüe, Kreml däğwä itkänçe xällärneñ normalläşmägänen kürsätte.
Nişlärgä? stabillqnı sağınu turında küp söylänsä dä, Rusiä keşeläre fundalmental xoquqlar teli. Rusiädäge liberal köçlär, xoquq yaqlaw xäräkätläre ,sivil cämğiät xäzer ber qayçan da bulmağan qädäre çittän yardämgä moxtaç.Rusiä partnörları anıñ belän mönäsäbätlärendä keşe xoqularına berençel ähämiät birergä tieş. Alar çın mäğnädä irekle televidiniä oyıştırılsın , kürsätmä xökem protsesları tuqtatılsın , Çeçnädä ezärlekläwçelär cawapqa tartılsın dip sorarğa tieşlär. Eçke mäsälälärdä demokratiädän yıraqlaşu Rusiäneñ tışqı säyäsätenä dä täsir itäçäk dip ışanu öçen säbäp bar .Rusiä partnärları Kreml tarafınnan köylänergä telämäwläre turında açıq işarä cibärergä tieş dip süzen yomğaqlıy HRWnıñ Mäskäü Bürosı direktorı Anna Neistat
färidä xämit,praga
färidä xämit,praga