Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ni öçen terrorçılarnıñ İnternet säxifälären yabu awır?


Soñğı waqıtta terrorçılar Internetnı üz maqsatlarında yışraq qullana başladı. Äl-Qaidä kebek törkemnär İnternet säxifäläre aşa aqça tuplıy, tarafdarlar cıya, öndäw-yanaw xäbärläre tarata, äytik, Ğiraq yä Söğüd Ğäräpstanında totılğan könbatış keşeläreneñ başların kisü küreneşlären urnaştıra. Nigezdä, İnternetqa totaşqan här komputernıñ unikal elektron adresı bar. Ni öçen soñ terrorğa qarşı köräşüçelär bu sanaqlarnıñ ezenä töşä almıy?

Çınlap ta, İnternetqa totaqşan här sanaqnıñ unikal elektron adresı bar. Terrorğa qarşı köräşüçelär dönya päräwezen küzätep bara häm berär şikle säxifä barlıqqa kilsä, bu säxifä urnaşqan sanaqnıñ ezenä töşü yulların ezli başlıy. Läkin bu eş bik ciñel tügel. İnternet tabiğäte belän açıq, berkem tarafınnan idarä itelmägän, şul uq waqıtta üz-ara tığız bäylängän çeltär bulıp tora. Sanaq adresın yäşerergä teläwçelär şuşı mömkinlekne qullana. Äytik, üz sanağın äle ber, äle ikençesenä bäyläp, serverdan serverğa "sikerep" yöri. Näticädä sanaqnıñ eze päräwezdä yuğala, anıñ oçına çığu awır. Washingtonda urnaşqan Terrorçılıqnı öyränü üzäge citäkçese James Kirkhope monı bolay añlata:

Audio (James Kirkhope)

"Terrorçılarnıñ säxifäse 2-3 başqa säxifälärgä sikerä. Äytik, berär Äl-Qaidä tarafdarınıñ säxifäsenä barasıñ, läkin ul sine başqa säxifärgä küçerä, Näticädä, mäglümätne kem quyğanın açıqlaw awır. Ul teläsä kem bula ala."

Läkin şikle sanaq tabılğan oçraqta da, eş monıñ belän genä betmi. Anda urnaştırılğan mäglümät-sürätlärne tıyğan qanunnar här ildä yuq. James Kirkhope:

Audio (James Kirkhope)

"Texnologiä zur tizlek belän üsä, qanunnar anıñ artınnan ölgermi. Qayber illärdä İnternetqa andıy mäglümät urnaştıru tıyılmağan. Qayberlärendä qağidä-qanunnar bulsa da, moña qarşı köräşü çaraları qaralmağan."

2001 yılnıñ 11 sintäber xöcümnärennän soñ Quşma Ştatlarda terrorğa qarşı köräşne köçäytü maqsatı belän Patriot aktı dip atalğan qanun qabul itelde. Anda, misal öçen, terrorçılarğa yärdäm itü, şul isäptän İnternet aşa yärdäm itü qanunsız dielgän. Läkin xättä şuşı qanun da qayber oçraqlarda yärdäm itmi. Äytik, äle genä İdaho ştatında çığışı belän Söğüd Ğäräpstanınnan bulğan student, Sami Omar Äl-Xösäyen eşe tikşerelde. Ul üzeneñ säxifäsendä terrorçı törkemnär öçen aqça cıyuda ğäyeplänä. Sami üze bu ğäyepläwne kire qağa, minem säxifädä urnaştırılğan mäglümät mineke tügel, min anı barı tik urnaştırdım, Quşma Ştatlarda süz irege Konstitutsiä tarafınnan yaqlanğan, dip aqlana. Dälillär citmäw säbäple xäkimnär anı terrorçı buluda ğäyepli almadı.

Şul uq waqıtta İnternetta terrorçılarğa qarşı köräşüçe, dönya päräwezendä şikle säxifälär ezläp utıruçı häwäskärlär bar. Alar törle ğäpläşü säxifälärenä, çatlarğa kerep ixtimal terrorçılarnı açıqlarğa tırışa. Küptän tügel näq menä şundıy ber törkem Äl-Qaidägä mäglümät satırğa tırışqan ber amerikan xärbien tottı. Anıñ eşen xäzer tikşerü bara. Äytergä kiräk, bu häwäskärlärneñ eşçänlege dä amerikan qanunarı nigezendä qanunsız dip bäyälänä ala. Östäwenä ber ğönahsız keşe ğäyeple dip tabılırğa mömkin. Şulay itep, İnternettağı terrorçılıq älegä şaqtıy qatlawlı mäsälä bulıp qala.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG