Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tönge yoqımnan uyanam da, “Azatlıq”nı tıñlıymın


Tatarstannan çittä yäşägän tatarlar öçen tatar telendä çıqqan massa küläm informatsiä çaraları citeşmäw probleması bar. Älbättä, qayber ölkälärdä häm respublikalarda, mäsälän, Udmurtiäda, cirle xaqimiätlärneñ tatarlarğa yaxşı mönäsäbäte bulsa, tatar gazetası da, televideniesı da, radiosı da bula. Ä inde urındağı xaqimiätlär tatarnı yaratmasa, berni dä bulmıy, yäisä bulsa da, yarım-yartı ğına bula. Mäsälän, Penza ölkäsendä tatar telendä ber massa-küläm çarası da yuq. Penza ölkäseneñ radiosı da, televideniesı da tatarça söylämi, tatar tapşıruların kürsätmi. Tatar telendä ber ğazet ta bastırılmıy. Älbättä, Tatarstannan tatar ğazet-jurnalların yazdırıp aluçılar bar, ämma alar bik az. “Tatarstan Yaña ğasır” televidenie kanalın sputnik aşa qarawçılar az-maz ğına östälä başladı. Ämma Penza ölkäse tatarlarınıñ küpçelege öçen tatar telendä berdänber massa-küläm çarası itep 1953 yıldan birle “Azatlıq” radiosı ğına xezmät itä kilä.

Gorodişçenskiy rayonnıñ Urta Äläzän awılında da “Azatlıq” radiosın tıñlawçılar küp ikän. Şularnıñ berse Rifat Qasim ulı Pukaev, Äläzän awıl xucalığınıñ baş zootexniğı. Anıñ belän äñgämädän özeklär tıñlağız:

– Dönyada bar ber radio, “Azatlıq” radiosı. Min anı yetmeşençe yıllardan äläp tıñlap kilämen. İ annan ğına döres informatsiänı alıp bula. Anda böten yaqtan, säyäsät yaqtan küp waqiğalar otrajat' itelä, böten xalıqnıñ jiznennıy voprosları otrajat' itelä. İ anda xot' qaçan da döreslek sülänä. “Azatlıq” radiosın härwaqıt min yetmeşençe yıldan tıñlap kilämen i xäzerge waqıtta da bötendönyada nindi xal'lar bar, qayda, nindi tatarlarnıñ, niçek uñışlarğa ireşälär, qayda alarnı nidänder kimsetälär, qayda alarnıñ qayadır eşläre barmıy, qaya nider alar yaña uñışlarğa ireşälär. Min şuñardan da anı tıñlıym kübräk. Här könne ike-öç säyät “Azatlıq” radiosın tıñlawğa waqıtımnı birämen. İ şuñardan min ul radiodan bik zur fäyda alam, bik zur uñışlarğa miña, tormışta yäşärgä yärdäm itä. Adäm balası bit dönyağa bötenläy yalanğaç tıwa i şuñardan da aña döreslek kiräk, xörriät kiräk, i böten xäyätkä “Azatlıq” radiosınıñ faydası bik zur. Xıt xazerge zamanda ğına bulsa da, elekke zamanda bulsa da, bez qayan bu täke yañalıqlarnı beler idek. Xazer Qazannan da “Azatlıq” radiosın translirovat' itälär. Tatar telendä, tıñnıymın törki telendä, tıñnıymın min “Azatlıq” radiosın rus telendä. Tönge yoqımnan uyanam da, “Azatlıq”nı tıñnıymın, pıtamu ştı şunnan ğına min böten informatsiä, döres informatsiä kilä, i şunarğa ğına ışanam, şunı tormışımda qullanam.

– Rifat abıy, seznen awılda tağı “Azatlıq” radiosın tıñlawçılar barmı?

– Bar. Andıy xalıq belän min üzem dä elemtä totamın. Awılıbızda bezneke küp andıy xalıq. Min belgänçä genä, ber yözdän artıq keşe tıñlıylar. Un meñlek awılda yözdän artıq keşe “Azatlıq” radiosın tıñlıy. Bez alar belän urtaqlaşabız, härber andağı informatsiänı obsujdaem, tipa ispol'zuem disputı, i şunnan soñ da kiläbez ber fikergä – qayda bezgä döreslek dönyada, niçek yäşärgä, qaq üzebezne vesti? Böten xalıq ber Adämnnän kitkän i şunardan ber-bereñne añlaşıp toru, ber-bereñne añlaw – ul bik inde tormışta bulışa bezgä.

– Rifat abıy, sez tatar ädäbi telenä, kitap telenä yaqın itep söylärgä tırışasız. Sez tatar kitapların, tatar ädäbiätın yaratıp uqi torğansızdır?

– Uqimın borınğı tatar yazuçılarının küp xikäyälären. Pugaçevlar turında, Gabdelcabbar Qandalıylarnı, Fatix Ämirxannı. Häm dä Ğadel Qutuylarnı, nilärne, barısın, Hadi Taqtaşlarnı, Musa Cälillärneñ kübesen yattan belämen. Mine tatar ädäbiätı bik nıq qızıqsındıra, min yäştän ük matur ädäbiätqa mäxäbbät ispıtat' ittem.

– Rifat abıy, seznen awılda qayçan Saban tuynı ütkärä başladılar? Xalıq monarğa niçek bağa – bu bäyrämgä?

– Saban tuyları turında bez küptän belä idek. Anıñ turında bez küp kitaplardan uqıdıq. Ä xäzerge waqıtta inde Saban tuylar wıt bıyıl 2004 yılda bezdä öçençe märtäbä ütkärelä. Ul eşlär bezgä kilep citte, qaçan bezneñ citäkçe bulıp Deberdeev Käzıym Şahazamoviçnı sayladıq, şunnan soñ ğına. Üzebez dä bıyıl Aznaqay yağına Saban tuyğa barğan idek. Saban tuynı bez öçençe yılnı, 2002 nçe yılnı, ütkärdek qaq bezdäge, tege, rayondağı itoğlarnı ütkärü şikelle. Böten xalıq ul täcribäne bezgä bik yaqşı prinimat' itä i alar uje öçençe yıl soraşalar: qaçan Saban tuylar bulır, qaçan ütkärerbez? çönki ul böten xalıqnı berdämnäşterä, alar monda, küreşäsen ber-bereñ belän. Ber-bereñnen könküreşen beläsen, ber-bereñne söyläşäsen şunda, büleşäsen, xisläreñmän urtaqlaşasın. Bıltır bik zur Saban tuy ide, bıyıl anardan da zurraq. Saratov ölkäsennän, Samaradan kilgännär, Mordoviä respublikasınnan kürşelär kilgännär, Aznaqay qunaqlarıbız 125-130 keşe kildelär. Qazannan wäkillär häm dä kilgän predstavitel' prezidenta, Mäskäwdän dä kilüçelär bar. Böten awıldaşlarıbız, törle yaqlarda qaya ğına yäşämäsennär, alar da kilep qayttılar. İ şunardan böten awıl xalqı, olısınnan keçesenä qadärle, Saban tuyın bik kötälär i bik inde zur ixtiram itälär. Kiläçäktä Saban tuylar bezdä tağın da yämleräk, xalıqnıñ niçek tä täcribäse, opıtı arta barır häm alar da tağın da ul yaqtan aktiv qatnaşırlar. Häm dä säwdä toçqaların çığaralar böten adäm balaları, nindi rizıqları bar, şularnı bire çığaralar – kiwidan, banannardan qadär, böten Kavkaz xalığın rizıqları bik küp arta bara. Beznen säwdägärlär, eşmäkärlär bik anı podderjat' itälär. Törle yaqtan üzläreneñ härqaysı aqça vnosit' ittelär. Wıt min üzemne alğanda, öç meñ sum üzem dä vnes min şul Saban tuynı sponsirovat' ittek inde ütkärergä. Härqaysıbız böten semyäm minem biredä, kilennärebez-nilärebez, ber olıbız tojı. Şaşlıqlar peşerdek ber dürt sarıqnı çalıp, çığardıq üzgä böten rizıqlarnı, üdägelärne. Saban tuylar xör bulır, yaxşı bäyrämnärgä ävereler, pıtamu ştı ul bötendönya tatarlarnıñ berdämlegenä yärdäm itär.

Bu Penza ölkäsennän Urta Äläzän awıl xucalığı baş zootexniğı Rifat Qasim ulı Pukaev ide. Rifat abıy 1972 yılda Penza awıl xucalığı institutın tämämlağan häm 32 yıl inde tuğan awılında, ber urında eşli.

Azatlıq radiosı öçen Penza ölkäsennän İrek Bikkinin. 06.07.2004

XS
SM
MD
LG