Accessibility links

Кайнар хәбәр

11-nçe sintäbr faciğälären tikşerüçe bäysez komissiä üz xisabın bäyän itte - Amerika andıy höcümnärne bötenläy kötmägän


Tapşırunı Qazanda inde kiç citkäç kilgän xäbär belän başlıybız, xörmätle tıñlawçılar. Quşma Ştatlarda 2001-neñ 11-nçe sintäbr waqiğälären tikşergän maxsus komissiä nihayät üzeneñ tulı xisabın bäyän itte. Anda töp iğtibar amerikan iminlek xezmätläreneñ şul terror ğämälläre xaqında aldan uq mäğlümat ala almawına birelä.

Komissiäneñ 567 bitlek şuşı xisabı bäyän itelgänçe ük, anıñ äğzaları sişämbedä Kongress urnaşqan Kapitol''gä barıp, andağı citäkçelekne xisapnıñ möhim sözemtäläre belän tanıştırıp qaytqan ide. Prezident Bushqa da ul beraz aldanraq tapşırıldı. Şulay itep, ilneñ yuğarı dairäläre xakimiatneñ 11-nçe sintäbr waqiğälärenä kitergän xata wä citeşsezlekläre turındağı mäğlümatnı kiñ cämäğätçelektän irtäräk ala aldı. Ä xalıqqa isä ul atnakiç, Qazanda inde kiç citkäç bäyän itelde. Bu eş komissiäneñ ike räistäşe, New Jersey ştatınıñ elekke gubernatorı, respublikan Thomas Kean häm elekke kongressmen, demokrat Lee Hamiltonğa yöklängän ide. Kean üz çığışında, 2001-nçe yılnıñ 11-nçe sintäbr höcümnären küplär, bar millätne teträtü yağınnan qarağanda, amerikan tarixındağı Pearl Harbor faciğäse häm prezident John Kennedyne üterügä tiñli, läkin bu üzenä kürä unikal'' waqiğä buldı dip belderde häm bolay dip däwam itte.

Audio, Thomas Kean

"Bez moña äzer tügel idek. Bez üzebezgä yanağan häm şaqtıy waqıt däwamında cıyılıp yatqan şuşı yanawnıñ qolaçın abaylamağan idek. Xisapta äytelgänçä, bu ildäge bar säyäsätneñ, idarä itüneñ, mömkinleklärebezneñ, häm iñ möhime, küz aldına kiterä aluıbıznıñ zur xatası buldı" di 11-nçe sintäbr komissiäse räistäşe Thomas Kean. Şuşı citeşsezlekne komissiä, Quşma Ştatlardağı iminlek xezmätläreneñ 90-nçı yıllar azağına qädär üz eşen elekke "salqın suğış" çorı fikerläwenä nigezlänep alıp baruı belän añlata. Üzäk Küzläw idaräse CIA häm Federal'' tikşerenülär idaräse FBI, Quşma Ştatlar öçen töp qurqınıç soñğı yıllarda "äl Qaidä" kebek radikal'' törkemnärdän kilüen waqıtında sizmäde dielä 11-nçe sintäbr komissiäse xisabında. Berük waqıtta anda, CIA häm FBI-nı tieşle däräcädä kontrol'' itä almawı öçen Kongress üze dä tänqitlänä. Läkin 10 äğzadan torğan şuşı komissiä, xatalar häm citeşsezleklär öçen cawaplı taraflar rätendä elekke prezident Clintonnı da, xäzergese Bushnı da ayırım telgä almıy. Barı tik, iminlek häm küzläw xezmätläre xakimiatkä tieşle mäğlümatnı birep barmadı digän fikeren genä bäyän itä. Anıñ xisabında, faciğägä kitergän säbäplärne açıqlaw belän bergä kiläçäkkä qayber täqdimnär dä yasala. Komissiä räistäşläre, misal öçen, üz çığışlarında, "Bez Könbatış belän islam dönyası arasında ike yaqqa da faydalı aralaşu urnaştırırğa, islam dönyasınıñ üzendä barğan fikerlär köräşenä quşılırğa, andağı sälämät köçlärne yaqlarğa, islam illärendäge yäşlärgä zamança belem alu, layıqlı kiläçäk qoru mömkinleklären birergä tieş" dip belderde. Moñardan tış, bar il külämendä terrorğa qarşı köräş üzägen qoru, anıñ mödire qaramağına CIA häm FBI-nı da kertü täqdim itelä. Lee Hamilton :

Audio, Lee Hamilton

"Bez yaña küzläw mödiren bilgeläwne täqdim itäbez, bezgä xäzer bar küzläw xezmätläreneñ eşçänlegen berläşterü kiräk" di Lee Hamilton, ä Thomas Kean bolay dip isäpli:

Audio, Thomas Kean

"Maqsatıbız kiläçäktä yaña höcümnärne buldırmaw, bez äzer bulırğa häm qul quşırıp utırmasqa tieş" dip belderä Thomas Kean. 11-nçe sintäbr komissiäse xisabı äle bäyän itelgänçe ük, ildäge säyäsi köçlärneñ anı közgä bilgelängän prezident saylawlarına äzerlek eşendä qullanılaçağı berkemdä dä şik uyatmadı. Kongresstağı respublikan citäkçeläre aldan uq, komissiä xisabı elekke prezident Clintonnıñ 8 yıllıq, ä xäzerge prezident Bushnıñ barı 8 aylıq qına xakimiat däweren tikşerä dip, açıqlanğan xata wä citeşsezleklär öçen töp cawaplılıqnı demokratlarğa awdarırğa tırıştı. Alarnıñ fikere şul - iminlek xezmätlärendä Clinton çorında urnaşqan tärtipne Bush kilgännän soñ ütkän 8 ay eçendä genä yaxşırtu bik qıyın eş. Läkin 11-nçe sintäbr komissiäse xisabı belän bergä atnakiç şul faciğägä bäyle ikençe ber möhim dälil dä bäyän itelde. Dönya telekanalları köne buyı, Pentagon binasına kilep töşkän oçqıçqa utıruçılarnı, şul oçqıçnı urlawda şiklänelgän terrorçılarnı tikşerü sürätlären kürsätte. Şunnan kürengänçä, höcümne oyıştıruçılar hawa iminlege saqçıları aşa çağıştırmaça ciñel genä uzıp kitkän.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG