19 avgust – üzenä kürä istälekle kön. Demokratik cämäğätçelek bu könne fetnäçelär baş kütärgän kön dip sanıy. Ä säyäsi reformalarğa qarşı dairälär öçen GKÇP oyıştırıp, tarixnı üzgärtergä omtıluçılar patriot-qaharman bulıp sanala. Tatarstan häm tatar xalqı da 1991 yılnıñ 19 avgustın onıta almıy. Xäzer bu waqiğa XIX ğasırdağı dekabristlar çığışı, 1917 yılnıñ fevral’ inqilabı yäki Kornilov fetnäse, Stalin üleme kebek ük tarix kitaplarına kertelgän.
Tatarstanda da 13 yıl elek kiçergän älege waqiğanı yaxşı xäterlilär. Ul könnärdäge bilgesezlek häm il citäkçeläre dip üzlären iğlan itkän GKÇP başlıqlarına xuplaw yäki tänqit qaraşı açıqtan-açıq äytelmäsä dä, üzara söyläşüdä sizelep tordı. Xätta başqaladan yıraq awıl xalqı da Mäskäwdä nindider qurqınıç, naçar närsä kilep çığuın añlıy ide. Şul waqıtta Tatarstan fetnäçelärne xupladımı, xuplamadımı digän bäxäslär Mäskäw matbuğatında qızu bardı. Ä tatar milli xäräkät äğzäläre GKÇP fetnäsenä nindi mönäsäbättä buldı soñ? Xäzerge milli zıyalılar 91 yıl fetnäseneñ tatar xalqına zur zıyan kiterüen iskä ala. Älege şomlı waqiğalar xaqında istäleklären belenä urtaqlaşuın ütenep bez Çallığa yazuçı, milli xäräkät veteranı Fäwziä Bäyrämovağa şaltırattıq. Läkin Fäwziä xanım öydä bulmaw säbäple, üzeneñ xatiräläre belän anıñ tormış iptäşe, üze dä milli xäräkättä qatnaşuçı Cämil Safiullin büleşte. Ul şulay uq Fäwziä Bäyrämovanıñ bu könnärdä qayda buluı turında da söylär.
Çallıda milli xäräkät GKÇPğa berençe könnän ük qarşı çıqtı. Şähär citäkçeläre bezne tınıçlandırırğa tırışsa da, bez piketlar oyıştırdıq, qarşılıq aksiäläre ütkärdek. Fäwziäne isä min 19 könne ük Qazanğa ozattım. Anda studentlar, demokratlar belän Kreml’gä taba barğanda, alarnı totıp qıynağannar da ide äleÄgär dä 20 avgustta Soyuz kileşüe tözelsä, Tatarstan soyuzdaş respublika bulası ikän. Şuña kürä, GKÇP rejimı kertelgän könne protest beldergän Fäwziä Bäyrämova häm başqa milli demokratlar tatar xalqınıñ yazmışın da qayğırtqannar bulıp çığa. Ul waqıtta GKÇP ciñelde, ä demokratiä ciñdeme soñ? Üzläreneñ isemlären äytergä telämägän tatar milli demokratları bügen bu sorawğa açıq cawap birergä mömkin tügel dip belderä. Läkin bu inde başqa tema. Ä 1991 yıldağı şomlı 19 avgustta qara köçlärne ciñärgä barı 2-3 kön genä qalğan ide.
Gölnaz İlgizär
