20 august könne Ufada Başqortstan tatar milli oyışmaları berlegeneñ çirattağı utırışı bulıp ütte. Anıñ kön tärtibenä berniçä mäsälä kertelgän ide. Şulay da töp söyläşü Başqortstan tatarlarınıñ milli – mädäni ixtıyacların qänägätländerü yünäleşendä respublik citäkçeläreneñ elegräk birgän wäğdälläreneñ häm törle qararlarınıñ ütälmäwe tiräsendä buldı. Mäğlüm buluınça, 2003 yılnıñ 4 iyülendä Başqortstan prezidentı Mortaza Räximov «Başqortstan tatarlarınıñ milli – mädäni ixtıyacların qänägätländerü yünäleşendä östämä çaralar» dip isemlängän färmanın imzalağan ide. Ul doqumentta Başqortstanda tatarça uqıtuçı urta ğomum belem birü mäktäpläre häm tatar klasslarınıñ sanın arttıru, tatar telen uqıtuğa qulay mömkinleklär buldıru burıçları quyılğan ide. Qararda şulay uq tatar xalqınıñ milli – mädäni mänfägätlären qänägätländerü öçen dä qayber täğayın çaralar bilgelängän. Ämma comğa könne ütkän utırışta respublik tatar milli xäräkäte oyışmaları citäkçeläre häm wäkilläre Başqortstan prezidentınıñ kürsätmäläreneñ tormışqa aşırılmawın qabat – qabat äytte. Çığış yasawçılar fikerençä, prezidentnıñ uqazı ütälmi genä tügel, ä kiresençä, ul doqumentta bilgelängän burıçlarğa qapma – qarşı ğämällär qılınıp yata. Tatar mäktäpläre häm klassları sanı artu urınına alar, kiresençä, kimegännän – kimi. Moña misal itep respublik Mäğärif ministrlığınıñ soñğı yäşeren kürsätmäsen dä kiterergä mömkin. Ul kürsätmägä asäsan, respubliktağı tatar mäktäplärendä häm gimnaziälärendä başqort tele atnasına berniçä säğät motlaq, mäcbüri uqıtılırğa tieş ikän. Tatar milli oyışmaları wäkilläre bu kürsätmäneñ qanunsız buluın äytep, Tellär turındağı qanunğa işaräläde. Mäğlüm buluınça, anda tege yäki bu telne mäcbüri öyrätü turında ber genä süz dä yuq. Ä mäğärif türäläre, başbaştaqlıq kürsätep, üzläre yaña qağidälär uylap çığara. Näticädä, respubliktağı tatar xalqınıñ xoquqları qısıla. Utırışta çığış yasawçılar fikerençä, saf tatar awıllarında yäşäwçe tatar balalarına üz ana telläre urınına başqort telen uqıtu arqasında, uquçılar ni tatarça, ni başqortça yünle belmi, butalıp betkän ber qatnaş tel barlıqqa kilä.
Başqortstan tatar milli oyışmaları berlege räise urınbasarı Mäcit Xucin tatar xalqı mänfägätlären tulıraq qänägätländerü maqsatında, Mortaza Räximovnıñ bıltır iyül ayında imzalağan färmanınıñ ütälmäwenä täfsilleräk tuqtaldı. «Prezidentnıñ kürsätmäsen ütäw buyınça respublikta bernindi eş tä alıp barılmağaç, tatar oyışmaları bıyıl fevräl ayında uq Mortaza Räximovqa xat yullağan ide, – di Mäcit äfände. – Ämma ul xatqa moña qädär bernindi reaqsiä bulmadı. Prezident bu xat buyınça çaralar kürü öçen, anı premer – ministr Rafael Baydäwlätovqa cibärgän. Ä xökümät citäkçese üz çiratında ul xatnı tieşle rezolyutsiäsen salıp üzeneñ urınbasarı, Mädäniät häm milli säyäsät ministrı Xäläf İşmoratovqa yullağan. İşmoratov äfände isä şulay uq «çaralar kürergä» digän süzlären yazıp ul xatnı ministrlıqtağı baş belgeç Roza Latıypowağa tapşırğan. Şulay itep tatar oyışmaları yazğan ul xat, tup urınına tibelä – tibelä, prezident östälennän Mädäniät ministrlığındağı xezmätkärgä qädär tägäräp töşkän. Töşüen töşkän häm şul kileş onıtılğan». Mäcit äfände räsmi oyışmalarnıñ tege yäki bu xatqa ber ay eçendä cawap birergä tieş buluın iskä töşerde. Läkin ber ay ğına tügel, yartı yıl ütsä dä, bernindi xäbär dä, cawap ta, eşlängän eş tä yuq, di Mäcit Xucin. (yazma)
Tatar oyışmaları wäkilläre bu utırışta prezident Mortaza Räximov isemenä üz kürsätmäseneñ ütälmäwen iskä töşerep, yañadan ber xat xat äzerlärgä buldı.
Söyläşüdä yaña uqu yılı başlanuğa bäyle, tatar mäktäpläreneñ yazmışı turında da fiker alıştılar. Tatar mäktäplären caylap – caylap qına başqortça uqıtuğa küçerü bıyılğı uqu yılında tağın da kiñräk qolaç alırğa mömkin. Ata – analarnıñ häm balalarnıñ rizalığınnan başqa mäcbüriläp başqortça uqıtuğa küçerü oçraqların nıqlı tikşerü, xätta andıy qanun bozularğa qarşı mäxkämägä möräcägät itü kiräklege assızıqlandı. Şundıy ber – ike oçraqta mäxkämädä ciñep çığu başqa mäktäplärdä tatar balaların köçläp başqortça uqıtırğa teläwçelärne beraz sürelter, ide digän fikerlär dä yañğıradı.
Tatar milli oyışmaları berlege wäkilläre çirattağı utırışın kiläse atna comğasına bilgeläde.
Fänis Fätxi, Ufa
Fänis Fätxi, Ufa