Düşämbedä Rusiä xökümäte raslağan büdjet ölgesendä kiläse 2005 yılda xärbi ölkädä 528 milliard rubl, yağni 18 milliard dollar çaması aqça totu qaralğan. Bu bıyılğı 14 milliard dollar belän çağıştırğanda 28 protsentqa kübräk. Monnan tış xoquq saqlar, küzläw xezmätlärenä dä aqça arttırıla. Bar qüät buınnarın cıyıp sanağanda, Rusiädä äytmeşli "siloviklarğa" kiläse yılda ber trillion rubldän artıq aqça qaralğan, yağni mäsälän, büdjetnıñ öçtän-bere digän süz. Mädäniät, mäğärif, sälämätlek saqlaw, sotsial tarmaqqa şulay uq arttıru qaralğan, gärçä, alay uq küp bulmasa da, 15 protsent çaması. Berençe çiratta dönya bazarında neft bäyäse kütärelü säbäple, Rusiä qaznası soñğı waqıtta arta bara anısı, bu uñaydan, däwlät qaramağındağı tarmaqlarğa aqça arttıru ğäcäyep närsä tügel. Şulay da, näq menä saqlanu tarmağına şundıy zur çığımnar qaralu küplärdä sorawlar uyattı. Mäskäwdäge xärbi belgeç Pavel Felgenhauer süzlärençä, çınbarlıqta bu berençe qaraşqa ğına zur aqça bulıp kürenä. Rusiä armiäseneñ fälän yıllar buyına aqçasız yatqanın iskä alsañ, kiläse yılğa qaralğan aqça şul burıçlarnı qaytaru bulıp tora. Äytkändäy, bu san Amerikanıñ xärbi çığımnarınnan 20 tapqır azraq. İkençedän, 28 protsent arttıruğa inflatsiä däräcäse kertelmägän. Äytik, kiläse yılğa inflatsiä 10 protsent bulsa, xärbi çığımnarnıñ artuı 28 tügel, ä 18 protsent qına digän süz. Läkin, iñ möxime dä ul tügel. Küptän tügel saqlanu ministrı Sergei İvanov xärbi reformalar uñışlı tämamlandı, xäzer qorallı köçlärne zamanlaştırası ğına qaldı digän ide. Pavel Felgenhauer süzlärençä Ministrnıñ bu belderüenä qaramastan, Rusiäneñ xärbi maşinası äle dä qotıçqıç zur häm kilbätsez bulıp qala, bu armiäne tuydıru öçen çınlap ta zur aqça kiräk:
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Rusiäneñ xärbi maşinası qotıçqıç zur, polkovniklar sanı ğına 100 meñnän artıq. Prezident üze äytüençä, xärbi xezmättä barlığı 4 millionlap keşe bar. Här berseneñ xezmät xaqın 50 dollarğa ğına arttırsañ da, bik zur summa kilep çığa."
Xärbi räsmilär kiläse yılğa qaralğan aqçanıñ zur öleşen iskergän xärbi texnikanı yañartuğa totırğa wäğdä itä. Ämmä Pavel Felgenhauer süzlärençä, mondıy wäğdälär uzğan yıl da birelägän ide, yaña texnika satıp alu öçen xättä östämä aqça birelgän, tik bu aqçanıñ qayda kitkäne bilgesez:
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Menä şundıy cancal misalın kiteräm. Uzğan yıl satıp aluğa 118 miliard rubl totılğan, bıyıl 146 milliard qaralğan. Ä närsä satıp aldılar soñ: 4 tank, 2 boralaq häm ber oçqıq. Bu zur aqçanıñ qalğan öleşe qaya bulğan, ber kem belmi."
Çeçnyada barğan suğışqa küpme aqça totılğanın, şulay uq, berkem dä belmi. Nindider ğömüm sannar äytelä, ämmä xärbi büdjet bareber ser bulıp qala:
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Mäsälä şunda, Rusiä bar närsä yäşerelgän, şul isäptän xärbi büdjet. Nindider ber ğömüm summanı beläbez, ä menä soñnan qaysı tarmaqqa küpme kitä, tikşerü eşlärenä, törle projektlarğa, texnika aluğa, qoral bäyäläre – bolar barısı da ser. Cämğiät ber närsäne kontrol itmi. Xärbi ölkägä qarağan här närsä yäşeren."
Bu wazğiättä Rusiäneñ xärbi tarmağına totılğan aqçanı tikşerü, moña nindider añlatma birü awır eş. Rusiä Duması büdjet ölgesen sintäberneñ 26sında qararğa cıyına. Deputatlar da üzlären bu eş belän ällä ni azaplamas sıman. Öçtän ikese Kreml taraflı depuatatlardan torğan Dumanıñ räise Boris Grızlov bu qanun Duma aşa bik ciñel üter digän ömet belderde.
Ali Gilmi, Praga
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Rusiäneñ xärbi maşinası qotıçqıç zur, polkovniklar sanı ğına 100 meñnän artıq. Prezident üze äytüençä, xärbi xezmättä barlığı 4 millionlap keşe bar. Här berseneñ xezmät xaqın 50 dollarğa ğına arttırsañ da, bik zur summa kilep çığa."
Xärbi räsmilär kiläse yılğa qaralğan aqçanıñ zur öleşen iskergän xärbi texnikanı yañartuğa totırğa wäğdä itä. Ämmä Pavel Felgenhauer süzlärençä, mondıy wäğdälär uzğan yıl da birelägän ide, yaña texnika satıp alu öçen xättä östämä aqça birelgän, tik bu aqçanıñ qayda kitkäne bilgesez:
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Menä şundıy cancal misalın kiteräm. Uzğan yıl satıp aluğa 118 miliard rubl totılğan, bıyıl 146 milliard qaralğan. Ä närsä satıp aldılar soñ: 4 tank, 2 boralaq häm ber oçqıq. Bu zur aqçanıñ qalğan öleşe qaya bulğan, ber kem belmi."
Çeçnyada barğan suğışqa küpme aqça totılğanın, şulay uq, berkem dä belmi. Nindider ğömüm sannar äytelä, ämmä xärbi büdjet bareber ser bulıp qala:
Audio (Pavel Felgenhauer)
"Mäsälä şunda, Rusiä bar närsä yäşerelgän, şul isäptän xärbi büdjet. Nindider ber ğömüm summanı beläbez, ä menä soñnan qaysı tarmaqqa küpme kitä, tikşerü eşlärenä, törle projektlarğa, texnika aluğa, qoral bäyäläre – bolar barısı da ser. Cämğiät ber närsäne kontrol itmi. Xärbi ölkägä qarağan här närsä yäşeren."
Bu wazğiättä Rusiäneñ xärbi tarmağına totılğan aqçanı tikşerü, moña nindider añlatma birü awır eş. Rusiä Duması büdjet ölgesen sintäberneñ 26sında qararğa cıyına. Deputatlar da üzlären bu eş belän ällä ni azaplamas sıman. Öçtän ikese Kreml taraflı depuatatlardan torğan Dumanıñ räise Boris Grızlov bu qanun Duma aşa bik ciñel üter digän ömet belderde.
Ali Gilmi, Praga