Accessibility links

Кайнар хәбәр

"Qara isemlek": Rusiädä Çeçen suğışı belän bäyle terror ğämälläre


Şulay itep, Rusiädä yänä matäm köne. Çeçnyada menä inde 10 yılğa yaqın däwam itkän suğış belän bäyle terror ğämälläre isemlegenä tağın beräw östälde. Bügen sezgä şuşı "qara isemlekne" isegezgä töşerep kitäbez, xörmätle tıñlawçılar.


14 Yün, 1995. Çeçen komandirı Şamil Basaev citäklägän törkem Budenovski xastaxanäsendä 1500 yarım keşene totıq itep ala. Rusiä xärbiläre binağa xöcüm ütä. 166 totıq hälaq bula.

Ğinwar, 1996. Dağıstannıñ Kizlär qalasında 2 meñläp keşe totıq itep alına. Kübese azat itelä, läkin yözdän artığın çeçen suğışçıları Dağıstan-Çeçnya çigendäge Pervomayskiğa alıp kitä. Rusiä xärbiläreneñ hawa xöcüme waqıtında 50dän alıp 100gä qädär totıq hälaq bula.

Sintäber, 1999. Rusiäneñ Mäskäw, Buynakski, Volgodonski şähärlärendä ber-ber artlı toraq yortlar şartlıy, barlığı 200dän arıtq keşe hälaq bula. Rösmi Mäskäw monıñ öçen çeçen suğışçıların ğäyepli, tegeläre – Rusiäneñ iminlek xezmätlären.

2-3 Yül, 2000. Ber täwlek eçendä çeçen suğışçıları Argun qalasında spetsnaznıñ tulay torağına 5 intihar xöcüm başqara. Näticädä kimendä 54 keşe hälaq bula.

23 üktäber, 2002. Mäskäwneñ Dubrovka teatrında 700-läp keşe totıq itep alına. Binağa xöcüm waqıtında Rusiäneñ maxsus köçläre ağulı gaz qullana. Xöcüm waqıtında 129 totıq häm 41 totıq aluçı hälaq bula. Rusiä prezidentı Vladimir Putin bolay dip belderä:

Audio (Vladimir Putin) Mömkin bulmağan diärlekne eşli aldıq. Yözlägän keşeneñ ğömeren saqlap qaldıq. Bez Rusiäne tezländerep bulmağanın isbatladıq."

Nord-Ost faciğsendä isän qalğan totıqlarnıñ berse Azatlıq radiosına bolarnı äytte:

Audio (Nord-Ost totığı) "Gaz kerä başlağanın barısı da kürde, häm närsä bulğanın şunduq añladı. Alarnıñ şartlatırğa waqıtı bar ide, alar belä torıp monı eşlämäde. Ni öçen?Menä min üzem dä belmim, ni öçen ikänen."

27 Dikäber, 2003. Groznıda intihar xöcümçelär şartlatqıç titırılğan maşinalar belän xäkümät binasına kilep orıla. Şartlaw näticäsendä 80 keşe hälaq bula.

12 May, 2003. Näq şundıy xäcüm Çeçnyanıñ Znamenskoe awılında, 59 keşe hälaq bula.

5 Yül, 2003. Mäskäwneñ Tuşino hawa alanıda rock bäyräme waqıtında ike intihar xatın-qız üzlären şartlatıp 15 keşene üzläre belän tege dönyağa alıp kitä.

1 Awgust, 2003. Şartlatqıç tutırılğan maşina Mozdoktağı xärbi hospotalgä kilep kerä. Şartlaw näticäsendä 50 keşe ülä.

9 Dikäber, 2003. Mäskäw Kremle yanında bulğan intihar xöcüm näticäsendä 5 keşe ülä, 13-e yaralana.

6 Fivral, 2004. Mäskäw metrosında bulğan xöcüm näticäsendä kimendä 40 keşe hälaq bula. İsän qalğan ber yäş xanım Azatlıqqa bolarnı söyläde:

Audio (metroda isän qalğan xanım) "İkençe vagonda şartlaw buldı. Maşinistr ber kisäk it yata dide. Ozaq waqıt işeklärne aça almadıq, soñnan açtıq, 2 çaqırımlap cäyäw bardıq, panika, qıçqırış ide."

9 May, 2004. Groznıy stadionında bäyräm waqıtında yañğırağan şartlaw näticäsendä, Çeçnyanıñ Mäskäw taraflı prezidentı Äxmät Qadırov häm tağın 5 keşe hälaq buldı. Rusiäneñ general prokuror urınbasarı Sergei Fridinski jurnalistlar aldında bolay dide:

Audio (Sergei Fridinski) "Terrorğa yul quyğan säbäplär arasında: saqlawnıñ tieşle däräcädä oyıştırılmawı. Tikşerü eşläre däwam itä, şul isäptän, bäyräm aldınnan stadionda eşlägän keşelärdän sorawlar alına."

21 Yün, 2004. Militsiä kiemenä kiengän suğışçılar berniçä säğätkä Nazran şähären tulısınça üz qaramağına ala. Bäreleşlär waqıtında İnguşetiäneñ 100gä yaqın militsiä xezmätkäre hälaq bula. Rusiä prezidentı Vladimir Putin bolay dip belderä:

Audio (Vladimir Putin) "Anda wazğiät totrıqlı. Döresen äytkändä şulay bulasına çik tä yuq ide. Anda çirattağı terror ğämäle buldı, döres, näticälär şaqtıy citdi.. Läkin ul andağı wazğiätne üzgärtä almıy häm üzgärtmäde. Ğömümän, bügen ildä häm Tönyaq Kavkazda wazğiätne üzrtä alırday köç yuq."

21 Awgust, 2004. Çeçnyada ütäse prezident saylawları aldınnan militsiä bülege, saylaw urınnarına xäcümnär yasala, näticädä kimendä 11 keşe hälaq bula.

24 Awgust, 2004. Rusiäneñ beryulı 2 oçqıçı hawada şartlıy, näticädä 90 keşe hälaq bula. Şartlawlarnı ike çeçen intihar xatını başqarğan dip sanala.

31 Awgust, 2004. İntiharçı xatın-qız Mäskäwneñ Rijski metro stansiäse yanında üzen şartlata. Näticädä 9 keşe hälaq bula, tağın berse soñraq xastaxanädä ülä. Şul tönne Mäskäw xakime Yuri Lujkov jurnalistlarğa bolay di:

Audio (Yuri Lujkov) "Kiçke 8dä terror ğämäle başqarıldı. Bu intiharçı, xatın-qız, zur külämdä şartlatqıç, törle timer kisäkläre belän tutırılğan. Ul metroğa taba barğan, läkin kereştä ike militsiä xezmätkären kürep kire borılğan, häm küp keşe arasında üzen yuq itkän."

1 Sintäber, 2004. Tönyaq Osetiäneñ Beslan mäktäbendä qorallı törkem meñnän artıq keşene, şul isäptän balalarnı totıq itep ala. İke kön ütkäç Rusiä xärbiläre mäktäpkä xäcüm başlıy. Näticädä, älegä iğlan itelgän räsmi sannarğa qarağanda, kimendä 340 keşe hälaq bula. Yäzlägän keşe xastaxanälärdä yata, bu san artır dip kötelä. Häm bu terror ğämäle Rusiädä soñğısı buldı dip, bügenge köndä berkem dä äytä almıy.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG