Accessibility links

Кайнар хәбәр

Powell Quşma Ştatlarnıñ Ğiraqtağı ğisyançılarnı bastıru planı eşli dip sanıy, belgeçlär moña şik belderä


Xäbär itep kilüebezçä, soñğı atnalarda anda küzgä kürenep kierenkelek arta. Ğinwar ayına bilgelängän saylawlarğa 4 ay waqıt qalıp bara, ä ğisyannıñ tuqtalğanı yuq. Şuşı wağziättä Quşma Ştatlar Ğiraqta maqsatına ireşä alırmı digän soraw tua. Uzğan atna axırında däwlät sekretare Colin Powell Amerikanıñ Ğiraqtağı säyäsäte däwam itäçäk, ğisyan bastırılaçaq, dip ışandırdı. Ämmä qayber küzätüçelär moña şik belderä.

Atna axırında Colin Powell amerikan televideniesendä çığış yasap, soñğı waqıtta arta barğan kierenkelekkä qaramastan, Quşma Ştatlar Ğiraqta "başlağan eşen betergänçe" axırına qädär qalaçaq, dip belderde. Ğisyanşılar qulında bulğan töbäklärne tınıçlandıru planı ğämälgä quyılaçaq, ğisyannı bastıru eşlämäslek eş tügel, dide ul. Powell bu plannıñ neçkäleklären kitermäde. Washingtondağı Heritage Foundation isemle tikşerenü üzägendä xärbi belgeç Jack Spencer süzlärençä, neçkäleklär kiterüneñ xacäte dä yuq, çönki süz yaña tügel, ä uzğan yılnıñ aprilendä Saddamnı bärep täşergännän soñ ğämälgä quyıla başlağan plan turında bara. Ul planğa kürä Ğiraqnı amerikannar tınıçlandırırğa tieş tügel, häm ul mömkin dä tügel. Amerikannar barı tik ğiraqlılarğa üz illären kontrol itüdä, iminlek buldırıda, demokratiä urnaştıruda yärdäm itergä tieş. Jack Spencer Azatlıqqa bolay dide:

Audio (Jack Spencer)

"Ğiraq xalqı monı eşli ala. Ğisyannı bastıru eşen Quşma Ştatlar üzläre genä berqayçan da başqara almıy. Tarix monı kürsätte inde. Bez barı tik Ğiraq xalqına yärdäm itä alabız, Ğiraqnıñ iminlek köçlären öyrätä alabız. Häm şulay eşlibez dä, Saddamnı bärep töşergännän başlap."

Spencer süzlärençä, xäzer iğtibar üzägendä ğinwar saylawları. Amerikan häm Ğiraq räsmiläre saylawlar waqıtına tınıçlıq bulmasa, hiç yuğı anıñ küreneşen buldırırğa tırışa. Ämmä soñğı kierenkelek sürätendä monıñ barıp çığuı ikele, saylawlar berniçä ayğa kiçekterelergä mömkin digän borçular bar. Tağın ber borçığan närsä – ğisyançılar xädäf itep politsiä büleklären saylıy. Äytik, sişämbe xöcümnärendä ülüçelär arasında eş ezläp kilgän, Bagdadnıñ politsiä binası yanında çiratta basıp torğan ir-atlar bulğan. Qayber küzätçelär fikerençä, mondıy xöcümnär iminlek saqlawnı ğiraqlılarnıñ üzlärenä tapşıru tırışlığın yuqqa çığara ala. Spencer alay uylamıy, mondıy xöcümnär inde küptännän yasala, ä ğiraqlılar xaman çiratqa basa, bu xalıq turında küpne söyli, di ul.

Ä menä ikençe belgeç Leon Fuerth pessimistraq qaraşta. Clinton çorında vitse-prezidentnıñ iminlek kiñäşçese bulıp torğan Fuert süzlärençä, Amerikan xärbiläre häm Ğiraq xökümäte başlap ğisyançı töbäklärdä säyäsi häm xärbi kontrol urnaştırırğa tieş. Soñğı ike zur bäreleştä, sönnilärneñ Falluca häm şiğilärneñ Nacaf qalalarında alar çigenergä mäcbür buldı, häm bu berni birmäde. Powell üzeneñ planı turında berni äytmäde, yomşağraq bulamı ul, qırısraqmı, tik ägär şul iske plan qalsa, eşlär xarap, di Leon Fuerth:

Audio (Leon Fuerth)

"Bu planda alğa taba da tulı köç qullanu qaralamı? Ägär şulay bulsa, bu yaxşığamı? Yä isä, bezgä qarata näfrät xisläreneñ artuı – yaxşığamı? Bu sorawlarnı açıq qaldırıp, Powell närsä äytergä teli?"

Fuerth süzlärençä, ägär Powellnıñ berär yaña planı bar ikän, ul anı iğlan itergä tieş. Yuq isä bu Buş administratsiäseneñ waqıt suzuı bulıp qına kürenä. Ul arada ğiraqlılarda amerikannarğa qarata näfrät xisläre könnän kön arta bara. İminsezlek arqasında ğına tügel, ğiraqlılar bik millätçe xalıq, di Fuerth, üz cirälärendä Amerikannar toruın alar xäzer çişeleş tügel, problem itep kürä.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG