Exo Moskvı radiosı xezmätkäre Yevgeniy Albatsnıñ Moscow Timesta basılıp çıqqan maqäläse Putinneñ könnäre sanaulı dip atala häm anda şundıy fikerlär äytelä. Kreml yaqlı Cämğiät Fikere Fondı ütkärgän fiker beleşüneñ näticäläre, ğadi vatandaşlarnıñ prezident Putinneñ reformaların, şul sanda regional citäkçelärne bilgeläv planın yaqlamauın kürsätte. Fikere soralğannarnıñ 61 protsentı monı kire qaqqan. Saylauçılarnıñ zur küpçelege Dävlät Duması deputatların partiä isemlegennän genä saylau planın da kire qaqqan. 9 protsent qına Putin täqdim itkän üzgäreşlärne yaqlağan. Fikere soralğannarnıñ yartısı ber mandatlı okruglardan saylanğan deputatlarğa ışanuın beldergän. Putin xakimiäteneñ nigezen täşkil itkän armiä häm iminlek xezmätläre , üz vazıyfasın, vatandaşlarnı saqlaunı üti almauların tağı da ber märtäbä kürsättelär. Beslan vaqiğäse, alarnıñ Nord-Ost krizisınnan sabaq almauların dälilläde. Başqa dävlät agentlıqları , mäsäläsen meditsina xezmäte dä sabaq almağan. İke yıl elek aşığıç yardäm kürsätelä almağannıqtan 129 keşe hälak bulğan ide. Sanı bilgele bulmasa da, Beslanda da şulay uq buldı. Kremlneñ Beslan fäciğäsenä reaksiäse , Russiä xakimdarlarınıñ mondıy xällärdäge reaksiäsenä oxşaş budı. Yalğan häm sälätsez dävlät organnarın quätländerü. Putin üzeneñ 5 yıllıq prezidentlığı çorında ber genä uñışqa ireşte . Ul dävlätne nığıta almadı, Beslan fäciğäse kürsätkänçä, milli iminlek häm xalıqnıñ igelege xisabına üz xakimiäten nığıttı , burokratlarnıñ kesäsen tutırdı. Ul şulay uq byurokratlarnıñ kontrolne nığıtu, Yukos misalınnan kürengänçä, il baylığın da kontrol itü telägen dä qänäğätländerde. Yalğanarğa häm ezärleklävlärgä qaramastan, xalıq fikeren näticäse kürsätkänçä, cömğiät äle dä qarşılıq kürsätä. Russiä televideniäse Akademiäse azalarınıñ ber öleşeneñ protestı häm äfirdän alnğan programmalarnıñ TEFİ belän büläklänüläre, xäqiqätne faş itäse urnğa dävlätkä turılıqklı bulunı üsteneräk quyğannarnıñ buş qul belän annan kitüläre dä üzençälekle. Putin rejimı cimerelgänçegä qädäre vazğiät küpkä naçarlana ala. Ber närsä açıq. Putin köçlänä barğan oppozitsiäne bastırır öçen Stalinistik çaralar kürergä tieş. Läkin, Putin Stalin tügel häm 21-nçe ğasırdağı Russiä 1920-nçe 30-nçe yıllardağı Russiä tügel. Putinneñ Kremle öçen säğät suğa häm säğätneñ suğuı tuqtalmasın öçen tırışuçılar sanı arta dip yaza Yevgeniy Albats Moscow Timesta basılıp çıqqan maqäläsendä.
Britan gazetası Financial Timesta basılıp çıqqan maqäläneñ aftorı, küptän tügel genä Russiägä vizit yasağan 1994-nçe yıldan alıp 2001-nçe yılğaça AQŞ dävlät sekretarınıñ urınbasarı bulğan Strobe Talbot. Anıñ yazuınça, AQŞ prezidentı Buş BMOnda yasağan çığışında, Russiädä mäktäp balalarınıñ küpläp hälak buluına kitergän fäciğä qorbannarın iskä aldı häm totıq aluğa näfrät belderde. Läkin, ul Vladimer Putinneñ monı üzäkläşterelgän , xakimiät Kreml qulında tuplanğan dävlät buldıru öçen faydalanuı turında endäşmäde. Russiä berdäm dävlät bulıp yäşäp qalırğa telägän xäldä, ul federativ häm demokratik dävlät bularaq täräqqi itärgä tieş. Demokratik federalalizmnıñ nigezen cirle däräcädäge üzidarä täşkil itä. Xalıq üzeneñ mänfäğätlären çağıldırğan häm üze saylağan citäkçelärneñ aftoritetın küberäk xörmät itäçäk kebek. Patşalar häm komisarlar berdämlekne nığıtu öçen Putingä qarağanda da räximsezeräk metodlar qullandılar. Läkin, alar uñışsızlıqqa duçar budılar . Putin dä şuluq yazmışqa duçar bula ala. Soñğı krizis öçen 10 yılğa suzılğan Çeçnä suğışı säbäpçe. Putin Çeçnä östennän Mäskäv xakimiäten urnaştırırğa ömetlänä. Monıñ belän başqalarnıñ Çeçnägä iärüen buldırmasqa teli. Läkin, Çeçnäneñ Mäskäv tarafınnan mäğnäle räveştä idarä iteläçägen küz aldına kiterü dä qıyın. İnguşetiä, Dağıstan, Karaçay-Balqar häm Tönyaq Kafkaznıñ başqa töbäkläre öçen dä soñğa qalındımı digän soraunıñ cavabı, Putinneñ döres bulmağan hüper üzäkläştereü täcribäseneñ küpmegä suzılaçağınan bäyle bulaçaq digän fikerdä maqälä aftorı Strobe Talbot.
Färit İdelle, Naif Akmal, Praga.
Britan gazetası Financial Timesta basılıp çıqqan maqäläneñ aftorı, küptän tügel genä Russiägä vizit yasağan 1994-nçe yıldan alıp 2001-nçe yılğaça AQŞ dävlät sekretarınıñ urınbasarı bulğan Strobe Talbot. Anıñ yazuınça, AQŞ prezidentı Buş BMOnda yasağan çığışında, Russiädä mäktäp balalarınıñ küpläp hälak buluına kitergän fäciğä qorbannarın iskä aldı häm totıq aluğa näfrät belderde. Läkin, ul Vladimer Putinneñ monı üzäkläşterelgän , xakimiät Kreml qulında tuplanğan dävlät buldıru öçen faydalanuı turında endäşmäde. Russiä berdäm dävlät bulıp yäşäp qalırğa telägän xäldä, ul federativ häm demokratik dävlät bularaq täräqqi itärgä tieş. Demokratik federalalizmnıñ nigezen cirle däräcädäge üzidarä täşkil itä. Xalıq üzeneñ mänfäğätlären çağıldırğan häm üze saylağan citäkçelärneñ aftoritetın küberäk xörmät itäçäk kebek. Patşalar häm komisarlar berdämlekne nığıtu öçen Putingä qarağanda da räximsezeräk metodlar qullandılar. Läkin, alar uñışsızlıqqa duçar budılar . Putin dä şuluq yazmışqa duçar bula ala. Soñğı krizis öçen 10 yılğa suzılğan Çeçnä suğışı säbäpçe. Putin Çeçnä östennän Mäskäv xakimiäten urnaştırırğa ömetlänä. Monıñ belän başqalarnıñ Çeçnägä iärüen buldırmasqa teli. Läkin, Çeçnäneñ Mäskäv tarafınnan mäğnäle räveştä idarä iteläçägen küz aldına kiterü dä qıyın. İnguşetiä, Dağıstan, Karaçay-Balqar häm Tönyaq Kafkaznıñ başqa töbäkläre öçen dä soñğa qalındımı digän soraunıñ cavabı, Putinneñ döres bulmağan hüper üzäkläştereü täcribäseneñ küpmegä suzılaçağınan bäyle bulaçaq digän fikerdä maqälä aftorı Strobe Talbot.
Färit İdelle, Naif Akmal, Praga.