Accessibility links

"New York Times": Rusiädä cirle möstäqillekne qısu ğälämätlärenä rizasızlıq arta


Rusiä prezidentı Vladimir Putinneñ ildäge üzäk xakimiatne tağın da nığıtu, monı töbäklärne qıyırsıtu xisabına eşläw tırışlıqları dönya mäğlümat çaraları iğtibarın da cälep itä, xörmätle tıñlawçılar. Quşma Ştatlarnıñ "New York Times" basması düşämbedä "Rusiädä cirle möstäqillekne qısu ğälämätlärenä rizasızlıq arta" digän mäqälä bastırdı.

Çuwaşstan başqalası Çabaqsarda yazılğan şuşı mäqälädä "New York Times" xäbärçese Steven Lee Myers, Putin Mäskäw Kremlendä tağın da kübräk xakimiat tuplaw planı belän ilneñ üzäktäge säyäsi dairälärendä yaqlaw qazansa da, töbäklärdä bu kiñ rizasızlıq qına tudırdı dip belderä. İdel buyında yatqan Çuwaşstanda Putinneñ töbäk citäkçelären turıdan-turı saylawnı beterü täqdimen konstitutsiägä qarşı kilüçe, ä kiläçäktä isä bar wäzğiatne totrıqsızlandıra alaçaq ğämäl bularaq bäyälilär, xalıq Kreml''neñ sovet çorındağı xakimiatne torğızırğa omtıluınnan şürli dip yaza "New York Times". "Bez inde bolay da yıllar buyı çikläwlär belän yäşädek, alardan inde tuyğan, ä xäzer bezgä yañadan şularnı täqdim itälär, min monı añlamıym" dip belderä sovet çorına işarä yasap Vladislav Yefimov, Çabaqsarda yäşäwçe xisapçı. Anıñ şuşı fikere belän şaqtıy ğına xalıq kileşä, bar Rusiä buylap ütkärelgän ber fiker beleşüdä anda qatnaşqannarnıñ yartısı Putin täqdimnärenä qarşı buluın beldergän di Steven Lee Myers. Rusiä prezidentı Beslandağı totıq aludan soñ bäyän itkän üz planın, ul terror qurqınıçı qarşında ilne berläşterügä yardäm itäçäk dip yaqlıy. Läkin küplär monıñ näticäse bötenläy qapma-qarşı bulaçaq, ul milli büleneşlärne genä arttıraçaq, näq menä şul büleneş Çeçnäne distä yıllıq qan tügügä kiterde dip kisätä. Çuwaş milli xäräkäte citäkçelärennän berse Ätnär Xuzangay, prezident Putin telägän üzäkläşterüne küz aldında totıp, "şuşı monolit qorılmada da nindider xäräkät, kierenkelek bulaçaq, min qarşılıqqa öndämim, läkin kierenkelek çığaçaq" dip isäpli. Çuwaş Milli Kongressı 8-nçe üktäbrdä maxsus utırış ütkärep Rusiä prezidentı täqdimnärenä qarşı belderü yasarğa äzerlänä. Çuwaşstanda, kürşe Tatarstandağı kebek ük, cirle prezidentnıñ däwlät telendä, bu oçraqta çuwaş telendä dä söyläşüe taläp itelä. Mäskäwneñ yaña täqdimnäre qabul itelsä, Putin şuşı taläpne ütämäskä dä buldıra. Ägär dä cirle parlament ul täqdim itkän keşene kire qağa ikän, Rusiä prezidentı şul parlamentnı tarata ala. Mäskäwdäge Carnegie fondı xezmätkäre Nikolay Petrov "New York Times"qa bu uñaydan, "monı şartlaw quptarmıy ğına eşlise bik awır bulaçaq" dip belderä. Liberal'' "YaBLoko" partiäseneñ Çuwaşstandağı citäkçese Yevgeni Lin, "Putingä tulısınça kontrol'' itelgän, boyırıq östän asqa xärbi baraklardağı tösle töşkän sistema kiräk, ä federalizm isä bäysezlek, möstäqillek elementların da küz aldında tota. Putingä bu kiräkmi, çönki baraklarda andıy närsägä urın yuq" dip isäpli. Başqalar kebek ük Yevgeni Lin'' dä, Mäskäw moñardan tış, respublikalarnı federal'' üzäktän ciñelräk kontrol'' itü öçen alarnı başqa ölkälär belän berläşterügä dä bara ala dip borçıla. Ä menä Mixail Yuxma, çuwaş milli xäräkäteneñ ikençe ber citäkçese häm xäzerge prezident Nikolay Fedorovnıñ zähär tänqitçese, üzeneñ cirle citäkçene Mäskäwdän cibärügä yaxşı qarawın äytä. Anıñ süzlärençä, Fedorov Çuwaşstanda avtokratik xakimiat qora, anda saylaw sisteması bötenläy eşlämi. Anıñ cimeşlären Quşma Ştatlar kebek illärdä genä kürep bula, di Mixail Yuxma. Çuwaşstan parlamentındağı kommunist deputat Viktor İlyin isä, Putin üz täqdimnäre belän saq bulırğa tieş, bezdäge xalıqnıñ fikerläwen iskä alırğa kiräk, ul yäş qayın kebek, anı bekkän sayın ul begelä häm, yä qaywaqıt sına, ä qaywaqıt kire kiterep bärä" dip belderä.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG