Accessibility links

Кайнар хәбәр

Üzäk Aziä iqtisadı üseşenä ike närsä qomaçawlıy: iskeçä idarä itü häm korrupsiä


Sovetlar berelge cimerelügä 13 yıl ütügä qaramastan bu töbäkneñ iqtisadı äle dä nıqlap üsep kitä almıy. Monıñ töp säbäpläre: korrupsiä häm elekke sovet respublikalarınıñ citärlek däräcädä xezmättäşlek itmäwe. Şuşı atnada Washingtonda ütkän konferensiä menä şundıy näticägä kilde. Andağı çığışlar yazılıp barmasa da, bezneñ Washingtondağı xäbärçebez tänäfes waqıtında ike belgeç belän söyläşep aldı.

"Üzäk Aziä häm Global İqtisad" dip atalğan bu çaranı "Tışqı säyäsät" jurnalı belän berlektä Yevropanıñ Täräqqiät Bankı oyıştırğan. Çığışlar yazılıp barmaw säbäple, neçkäleklär bilgesez, ämmä töp näticä mäglüm: Üzäk Aziä illäreneñ iqtisadi üseşenä bügen ike närsä qomaçawlıy: iskeçä idarä itü häm korrupsiä. Qırğızstandağı Amerikan universitetınıñ bağuçılar şurası räise Marat Tazabekov süzlärençä, Üzäk Aziäneñ sovet çorınnan qalğan citäkçeläre xaman da "sovetça" idärä itä, misal öçen, Üzbäkstan prezidentı İslam Kärimov. Üzbäkstan xalıq sanı häm tabiğıy baylığı belän töbäktä aldınğı il bula alır ide, ämmä..

Audio (Marat Tazabekov): "Üzbäklär sovet çorındağı däwlät planı iqtisadın saqlap qalırğa tırışa, häm monı üzläreneñ 3nçe yulı dip atıy. Läkin, asılda ike genä yul bar: yä planlı iqtisad, yä bazar iqtisadı. Bez bergäläp alğa barırğa, törle däräcädä bulsa ber yünäleştä, bazar iqtisadına taba barırğa tieş."

Tazabekov süzlärençä, üseşkä ayaq çalğan tağın ber närsä – korrupsiä. Küplär monı xökümät räsmiläreneñ tübän eş xaqı belän añlata, yänäse alarnıñ rişwät aludan başqa çarası yuq. Xäl itü yullarınıñ berse itep alarnıñ eş xaqın arttıru täqdim itelä. Tazabekov bu fikerne xuplıy, korrupsiäle xökümätkä qarağanda yaxşı tülängän belgeçlär xökümäte arzanraq di ul. Qısqartılğan keşelär belän nişlärgä, digän sorawğa ul, alarnıñ kübeseneñ şäxsi käsebe bar dide.

Konferensiädä qatnaşqan tağın ber belgeç, Qazaxstan prezidentı Nursoltan Nazarbaev kiñäşçese Grigori Marçenko töbäktä korrupsiäneñ çäçäk atuın tanıy, ämmä bu mäsäläne eş xaqların üzgärtep kenä xäl itep bulmıy digän fikerdä:

Audio (Grigori Marçenko): "Mäsälä eş xaqlarında ğına tügel, korrupsiä här urında, ul inde mädäniätneñ ber öleşe. Monı ciñü öçen, oyışma citäkçeläre üzläre aru bulırğa tieş, häm oyışmaların arulandırırğa tieş. Här burokrat üzennän başlasa ğına näticä bulırğa mömkin."

Marçenko süzlärençä, Üzäk Aziä citäkçeläre yış qına üz illärendä reformalarnıñ barmawın menä şul korrupsiägä sıltarğa yarata. Üzara xezmättäşlek itü kiräklege turında küp söyläsälär dä, çınbarlıqta härberse üz respublika mänfäğäten qayğırta. Läkin iqtisadi üseş näq menä respublika mänfägätendä, alar monı kürmi meni digän sorawğa, Marçenko, härber säyäsätçe iqtisadçı tügel şul, digän cawap qaytardı.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG