Accessibility links

Кайнар хәбәр

2004 Nobel Tınıçlıq büläge Kenya moxit saqlawçısı Wangari Maathai''ğa birelde


Comğa könne Norvegiä başqalası Osloda 2004 yılnıñ Nobel Tınıçlıq büläge laureatı iğlan itelde. Dönyada iñ abrylı sanalğan şuşı büläkkä namzätlär isemlegendä küp kenä kürenekle şäxeslär, oyışmalar bar ide. Nobel komitetı kötelmägän qarar çığarıp, bıyılğı büläkne Kenyadağı moxit saqlawçı xäräkät citäkçese Wangari Maathai''ğa birergä buldı. Afrikanıñ şuşı ilendä 27 yıl buyına urman kisügä qarşı köräşkän Wangari xanım bu qitğanıñ Tınıçlıq bülägenä iä bulğan berençe xatın-qızı buldı.

Şuşı qararnı comğa könne Osloda Norvegiäneñ 5 keşedän torğan Nobel komitetı başlığı Ole Danbolt Mjoes iğlan itte:

Audio (Ole Danbolt Mjoes): "Täräqqiät, demokratiä häm tınıçlıq buldıruğa kertkän öleşe öçen 2004 yılnıñ Nobel büläge Wangari Maathai''ğa birelä."

Wangari Maathai 1977 yılda Yäşel Bilbaw dip atalğan xäräkät oyıştırğan. Şuşı xäräkät menä inde 27 yıl Keniädä qanunsız urman kisügä qarşı köräş, ağaç utırtu belän mäşğül. Bu Afrika ilendä urman ayıruça äxämiätkä iä, tirä-yün moxit saqlaw öçen genä tügel, awıl xalqınıñ 90%tı aşarına utın yağıp peşerä. Wangari xanım citäklägän xäräkät şuşı waqıt eçendä barlığı 30 million ağaç utırtqan. Bu eşçänlek bar qitğada tirä-yün moxitqa qarata bulğan mönäsäbätne tamırdan üzgärtkän. Nobel komitetı belderüendä äytelgänçä, Wangari xanımnıñ eşçänlege beryulı fänni xezmät, sotsial köräş, säyäsi äwzemlekne berläşterä häm dä bar Afrika öçen ürnäk bulıp tora. İke yıl elek ütkän saylawlarda ul xakimiättäge partiä wäkilen ciñep parlamentqa ütte. Uzğan yıl tirä-yün moxit ministrı urınbasarı itep bilgelände. Wangari Maathai üzäk häm könçığış Afrikada doktor däräcäsenä ireşkän berençe xatın-qız, xäzer menä Nobel büläge alğan berençe xatın-qız buldı.

Bıyıl namzätlär isemlegenä (moñarçı kürelmägän san), barlığı 194 isem kertelgän ide, kürenekle şäxeslär, oyışmalar. Küzätüçelär bıyılğı büläk atom qoralın çikläw ölkäsenä bireler dip farazladı: Xalıqara Atom Energiä İdaräse başlığı Möxämmät Äl-Baradei, yä isä, sovet atom çuqmarların sütügä öleş kertkän amerikan senatorları Richard Lugar belän Sam Nunnğa. İxtimal ciñüçelär arasında, şulay uq, Rusiäneñ taşlandıq atom köymäsennän nurlanış taralu xäbären Könbatışqa citkergän öçen xökem itelgän Aleksandr Nikitin, İzrailneñ atom programmasın açqan öçen 18 yıl törmädä utırıp çıqqan Mordexai Vanunu isemnäre äytelgän ide.

Nobel Tınıçılq büläge 1901 yıldan birle birelä. Anı aluçılar arasında Andrei Saxarov, Kofi Annan, Mixail Gorbaçev, Nelson Mandela, Frederik de Klerk, Henry Kissinger, Yasir Arafat, Şimon Peres, İsxaq Rabin kebek şäxeslär bar.

2004 yılnıñ meditsina, fizika, ximiä häm ädäbiät ölkäsendä büläk iäläre şuşı atnada iğlan itelde. Soñğı, iqtisad ölkäsendäge büläk düşämbedä iğlan iteläçäk. Nobel bülägeneñ aqçalata qimmäte bıyıl 1 million 300 meñ dollar täşqil itä.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG