Sişämbedä Beslan xalqı pravoslav çirkäw yolasına kürä faciğä qorbannarınıñ qırığın ütkärde. Beslan mäktäbendä hälaq bulğan 340tan artıq totıqnıñ kübese osetinnar, yartısı balalar ide. Qorbannarnıñ tuğannarı mäktäp xäräbälärenä şämnär, sürätlär, çäçäklär quydı. Alar äle dä qayğı-xäsrättän arınmağan. Alar arasında üze dä totıqlar arasında bulğan, häm anda qızın yuğaltqan Larisa Şukaeva:
Audio (Larisa Şukaeva): "Ni öçen bezne berkem dä qotqarmadı. Totıq aluçılar bezgä: sezneñ öçen berkem dä qayğırmıy, sez nindi ildä yäşäwegezne belersez, didelär. Alar döresen äytkän. Bezne berkem qotqarmadı, berkem qayğırtmadı. Menä xäzer dä, bez monda yılap utırğanda, bezneñ turıda kem uyılıy? Hiçkem."
Şuşı qayğı wä näfrät xisläre töbäktä möselman inguşlar belän pravoslav osetinnar arasında küptänge qarşılıqlarnı yañartıp cibärergä mömkin digän borçular bar. Bu qarşılıqlarnıñ tarixı Stalin çorlarınnan kilä. Stalin qararı belän Tönyaq Osetiägä quşılğan Çeçen-İnguş cirläre öçen 1992 yılda qabınğan qorallı bäreleştä yözlägän keşe hälaq buldı. Küp kenä inguşlar bügen dä osetinnar bezneñ cirne basıp aldı digän fikerdä. Beslan mäktäbendä totıq alu öçen cawaplılıqnı üz östenä çeçen komandirı Şamil Basaev aluğa qaramastan, osetinnarnıñ kübese, totıq aluçılar arasında inguşlar da bulğan digän xäbärgä tayanıp, bu faciğä öçen kürşe inguşlarnı ğäyepli.
Küptän tügel İnguşetiäneñ elekke prezidentı Ruslan Auşev Kavkaz yaña millät-ara suğış aldında tora, ul Çeçnya suğışınnan da yamanraq bulırğa mömkin dip kisätte. İnguşetiäneñ xäzerge prezidentı Murat Zäzikov mondıy ixtimalnı kire qaqtı. Tönyaq Kavkaz xalqı xäzer aqıllıraq, häm dä suğıştan inde arığan, dide ul. Yaña suğış turında süzlärne ul mäglümät çaralarınıñ provakatsiäse dip atadı. Ä menä Azatlıqnıñ äle genä Beslannan qaytqan xäbärçese Oleg Kusov süzlärençä, cirle citäkçelär köç qullanunı kisätä tügel, ä kiresençä xuplağan sıman kürenä:
Audio (Oleg Kusov): "Osetiä citäkçeläre awızınnan, cinäyätçeneñ milläte bar, digän süzlärne üz qolağım belän işettem, di Oleg. Monıñ belän alar İnguşetiägä işarä itä. Cirle gäzitlärdä daimi räweştä totıq aluçılarnıñ, millätläre äytelep, isemnäre bastırıla."
Çärşämbedä nindi dä bulsa köç qullanu turında xäbärlär kilmäde. Alay da Osetiä çigendä Mayski awılında yäşäwçe inguş Möxämmät Çamkoev Azatlıqnıñ Tönyaq Kavkaz redaksiäsenä 10 kön elek bilgesez keşelär tarafınnan öyennän alıp kitelep, qıynaluı turında söyläde:
Audio (Möxämmät Çamkoev): "Bu xäl 2 üktäber şimbä irtäsendä buldı. Alar UAZ maşinasında kilde. Berse xärbi kiemdä, ikese – sivil. Sineñ belän söyläşäse bar dip urmanğa alıp kittelär. Bik qatı qıynadılar, Beslan öçen ğäyep tanırğa taläp ittelär. Minemçä, alarnı kemder cibärgän. Qıynağanda kemder şaltırattı, alar, minem belän nişlärgä dip soradı."
Çamkoev süzlärençä, bu keşelär, Beslan faciğäsendä niçä osetin ülgän bulsa, şul sanda inguşlarnı üteräçägen äytkän. Ul niçekter qaçıp kitä alğan, xäzer Nazran xastaxanäsendä yata, qabırğaları sınğan, üpkäsenä zıyan kilgän.
Qayber küzätüçelär töbäktä başqa qan qoyular bulmas dip ömetlänä, çönki keşelär bik arığan xäldä. Beslan jurnalistı Aleksandr Şvedov:
Audio (Aleksandr Şvedov): "Xalıqnıñ haläten sürätlägän töp süz – qotıçqıç arığanlıq. Beslannan qayğı äle dä kitmäde. Keşelär xaman da mäktäpkä kilä, monda isemleklär elengän, alar berär törle mäglümät ezläp kilä."
Şvedov süzlärençä, xäzer bu keşelär yaqınnarınıñ isemnären tügel, ä Rusiä xökümätennän berär törle yärdäm bulamı – şul turıda mäglümät ezläp kilä. Şvedov äytüençä, berük waqıtta alarda yaña bäreleşlärdän qurqu xise bar, çönki alar şunı belä: millät-ara nizağ yañadan qabınıp kitsä, anı tuqtatu bik awır bulaçaq.
-Ali Gilmi
Audio (Larisa Şukaeva): "Ni öçen bezne berkem dä qotqarmadı. Totıq aluçılar bezgä: sezneñ öçen berkem dä qayğırmıy, sez nindi ildä yäşäwegezne belersez, didelär. Alar döresen äytkän. Bezne berkem qotqarmadı, berkem qayğırtmadı. Menä xäzer dä, bez monda yılap utırğanda, bezneñ turıda kem uyılıy? Hiçkem."
Şuşı qayğı wä näfrät xisläre töbäktä möselman inguşlar belän pravoslav osetinnar arasında küptänge qarşılıqlarnı yañartıp cibärergä mömkin digän borçular bar. Bu qarşılıqlarnıñ tarixı Stalin çorlarınnan kilä. Stalin qararı belän Tönyaq Osetiägä quşılğan Çeçen-İnguş cirläre öçen 1992 yılda qabınğan qorallı bäreleştä yözlägän keşe hälaq buldı. Küp kenä inguşlar bügen dä osetinnar bezneñ cirne basıp aldı digän fikerdä. Beslan mäktäbendä totıq alu öçen cawaplılıqnı üz östenä çeçen komandirı Şamil Basaev aluğa qaramastan, osetinnarnıñ kübese, totıq aluçılar arasında inguşlar da bulğan digän xäbärgä tayanıp, bu faciğä öçen kürşe inguşlarnı ğäyepli.
Küptän tügel İnguşetiäneñ elekke prezidentı Ruslan Auşev Kavkaz yaña millät-ara suğış aldında tora, ul Çeçnya suğışınnan da yamanraq bulırğa mömkin dip kisätte. İnguşetiäneñ xäzerge prezidentı Murat Zäzikov mondıy ixtimalnı kire qaqtı. Tönyaq Kavkaz xalqı xäzer aqıllıraq, häm dä suğıştan inde arığan, dide ul. Yaña suğış turında süzlärne ul mäglümät çaralarınıñ provakatsiäse dip atadı. Ä menä Azatlıqnıñ äle genä Beslannan qaytqan xäbärçese Oleg Kusov süzlärençä, cirle citäkçelär köç qullanunı kisätä tügel, ä kiresençä xuplağan sıman kürenä:
Audio (Oleg Kusov): "Osetiä citäkçeläre awızınnan, cinäyätçeneñ milläte bar, digän süzlärne üz qolağım belän işettem, di Oleg. Monıñ belän alar İnguşetiägä işarä itä. Cirle gäzitlärdä daimi räweştä totıq aluçılarnıñ, millätläre äytelep, isemnäre bastırıla."
Çärşämbedä nindi dä bulsa köç qullanu turında xäbärlär kilmäde. Alay da Osetiä çigendä Mayski awılında yäşäwçe inguş Möxämmät Çamkoev Azatlıqnıñ Tönyaq Kavkaz redaksiäsenä 10 kön elek bilgesez keşelär tarafınnan öyennän alıp kitelep, qıynaluı turında söyläde:
Audio (Möxämmät Çamkoev): "Bu xäl 2 üktäber şimbä irtäsendä buldı. Alar UAZ maşinasında kilde. Berse xärbi kiemdä, ikese – sivil. Sineñ belän söyläşäse bar dip urmanğa alıp kittelär. Bik qatı qıynadılar, Beslan öçen ğäyep tanırğa taläp ittelär. Minemçä, alarnı kemder cibärgän. Qıynağanda kemder şaltırattı, alar, minem belän nişlärgä dip soradı."
Çamkoev süzlärençä, bu keşelär, Beslan faciğäsendä niçä osetin ülgän bulsa, şul sanda inguşlarnı üteräçägen äytkän. Ul niçekter qaçıp kitä alğan, xäzer Nazran xastaxanäsendä yata, qabırğaları sınğan, üpkäsenä zıyan kilgän.
Qayber küzätüçelär töbäktä başqa qan qoyular bulmas dip ömetlänä, çönki keşelär bik arığan xäldä. Beslan jurnalistı Aleksandr Şvedov:
Audio (Aleksandr Şvedov): "Xalıqnıñ haläten sürätlägän töp süz – qotıçqıç arığanlıq. Beslannan qayğı äle dä kitmäde. Keşelär xaman da mäktäpkä kilä, monda isemleklär elengän, alar berär törle mäglümät ezläp kilä."
Şvedov süzlärençä, xäzer bu keşelär yaqınnarınıñ isemnären tügel, ä Rusiä xökümätennän berär törle yärdäm bulamı – şul turıda mäglümät ezläp kilä. Şvedov äytüençä, berük waqıtta alarda yaña bäreleşlärdän qurqu xise bar, çönki alar şunı belä: millät-ara nizağ yañadan qabınıp kitsä, anı tuqtatu bik awır bulaçaq.
-Ali Gilmi