Soñğı yıllarda studentlar öçen cäyen çit illärdä eşläp häm dönya gizep qaytu küpkä ciñeläyde. Monıñ öçen maxsus programmalar da eşläp kilä, artıq belemle häm aqıllı bulsañ, älbättä – törle grantlar, universitetlarda uqu kebek bäxetlär otıp bula, läkin çit tel öyränü öçen ul da möhim tügel ikän. Tatar Däwlät Humanitar İnstitutı talibäläre, 4 qız şulay itep uzğan cäyne törle maqsatlar quyıp ikese – Tänzilä belän Läysän – Angliägä, ikese – Güzäl belän Läysän – Amerikağa çığıp kitkän... Alar belän bezneñ Qazandağı xäbärçebez Räfis Cämdixan oçraşıp söyläşte...
-İñ berençe maqsatıbız – telne kamilläşteräse kilgän ide. Anda barıp psixologikiçeski baryerlarnı (kirtälärne) beterü maqsatı ide. Çit tellärne öyrängändä çit keşelär belän söyläşü azraq awırraq, çönki keşe belän söyläşkändä xatalı süzlärne äyterseñ kebek. Şunıñ öçen Angliägä kilep citkäç başta bez söyläşergä bik qurqa idek, annan soñ inde iäländek.
Bäyälär digännän – qayber mäğlümatlär belän tanıştırıp kitäsem kilä, xörmätle tıñlawçılar. "Work and Travel: USA" digän programma bar. Rusiä buylap bu programmağa quşılıp bula, häm anıñ töp ike şartı – yuğarı uqu yortı talibäse bulu häm aralaşırlıq däräcädä ingliz telen belü. Şunnan soñ sez 1 yünnän başlap üktäbr urtasına qadär Amerika Quşma Ştatlarında eşläp qayta alasız. Eş urının üzegez ezläsägez (älbättä bu programmanı eşläwçelär sezgä yardäm itergä tieş) – bu oçraqta sez meñ dollardan az ğına kimeräk aqça tülisez. Ägär dä inde eş urının tabıp birsennär disägez – ul çaqta inde kübräk aqça tülisegez bula. Bu aqçağa – Amerikağa yul bäyäse genä kermi, qalğanı - viza yasatu, añlatu, törle qağäzlär äzerläwne säyäxät bürosı üz östenä ala. Amerikada xezmät xaqı kimendä säğatenä 6 dollar bularğa tieş, qalğanı inde sezneñ eş birüçe belän niçek söyläşüegezgä bäyle – bik oşap kitsägez – köräp aqça eşli alasız. Bezneñ qızlar nindi eşlärdä eşlägän soñ? Bu programma turında söyläwne äle däwam iterbez... xäzer qunaqlarğa süz.
-Bez Ocean City şähäre, Maryland ştatında kiçen restoranda eşlädek, anda qunaqlarnı öställärgä utırtuçı, qarşı aluçı bularaq – ul "hostess" dip atala. Annan soñ kassir bulıp eşlädem. -Bez Londonnan yıraq tügel ber cirdä, Somerset grafstvosında ber biznesmenda eşlädek. Anda cıyıp yäşelçä häm ciläk-cimeş kiterälär ide, bez alarnı ülçäwgä salıp pakovat itä idek, şunıñ öçen bezgä aqça tülilär ide. Keçkenä genä ayırım öydä tora idek, aşarğa üzebez äzerli idek. Xucabız olı keşe ide inde, xäzer dä anıñ belän aranı özmibez, aralaşıp torabız. -Bez dä şulay uq 10 keşe ber öydä tordıq. 7 qız häm 3 yeget. -Bez bik küp keşe belän aralaştıq – anda yäşäwçe inglizlär, induslar, ispannar, yäşlär häm olı keşelär belän aralaştıq. Litva, Latviä, Belarusiädän kilgän studentlar bar ide. -Ocean City – ul kübräk yal itü şähäre, monda bik küp illärdän kilgän studentlar bar ide – Bolgariä, Polşa, Rumıniä, Meksika. Alarnıñ da tellären öyrändek.
R.C. Sezne niçek qabul ittelär, şulay uq "Russian" dipme, ällä....?
-Bez kilgäç tä üzebezne – bez tatar qızları dip äyttek. Tik xucabız añlamadı, başta – urıslarnıñ ber dialektıdır dip uyladı. Bez aña ber ay buyı tuqıy-tuqıy, ul añladı annan soñ. "räxmät", "isänmesez" dip öyrättek alarnı. Başta bezne tatarlar ikänne añlattıq, äzräk tarixnı söyläp birdek. Bez möselmannar, didek.
R.C. Qurıqmadılarmı soñ möselman digäç?
-Yuq, bik yaxşı alarnıñ mönäsäbäte möselmannarğa. Tatar cırların da cırlap kürsättek. Şulay tarixnı, ğöref-ğadätlärebezne söyläp kürsätkäç – alar inde bezneñ ruslardan bötenläy başqa xalıq ikänebezne añladı. Tatarnıñ milli rizığın aşatıp qaramqçı idek, läkin andıy mömkinlek bulmadı. -Bez kilgäç tä üzebezneñ Tatarstannan ikänebezne äyttek, Tatarstannıñ qayda ikänen añlattıq.
AQŞta şulay uq balalar belän cäyge lagerlarda da eşläp bula, häm birgäk tä – bulaçaq uqıtuçılar öçen monnan da faydalıraq täcribä tabıp bula mikän. Anıñ öçen dä maxsus programmalar bar. Belgeçlär sezne äñgämägä çaqıraçaq, anı uñışlı uzsağız – aqça tülisez dä viza äzer bulğaç kitäsez. Älbättä çit ilgä çıqqaç tuğan yaq belän çağıştıra başlıysıñ... Eşlä häm uqı digän mondıy programmalarnıñ üzençälege şul – anda qatnaşuçılar cirle xalıq belän aralaşa, tormışnıñ böten waq-töyeklären kürep çağıştırırğa öyränä. "Alarda häm bezdä" niçek soñ? Angliä häm Amerikada qızlarıbıznı yaxşı häm naçar yaqtan närsä şaqqatırğan....
-(AQŞta) Avtobus yörtüçese kergändä här keşedän xällären sorap çığa, yılmayıp. Çığıp kitkän keşegä dä – könegez äybät bulsın, dip sawbullaşa böten keşe belän. Menä şul bik şaqqatırdı bezne. Qazanda da voditelğa "räxmät" dip äytkän idem ber – şuuundıy säyer itep qaradı miña. Bez dä şulay äybät yäşäsäk – bälki bez dä şulay yılmayıp yörer idek? -(Angliädä) Min äytä almıym, alar yaxşı yäşi, bez naçar, dip. Alarnıñ mentalitetları bötenläy ikençe törle. Böten keşe ber berse belän yılmayışıp, yaxşı mönäsäbättä bulsa, aqrışmasa-baqrışmasa – nişläp bezneñ il alğa kitmäs ide mikän? Anda kibetkä kergäç tä nindi genä arğan satuçı bulmasın – ul barıber siña yılmaya, xälläreñne soraşa. Şaqqatırğan äyber – invalid keşelärgä ixtiram häm xörmät, alarğa böten şartlar tudırğan, şulay uq olı keşlärgä dä. Annan soñ irlär belän xatın-qızlar, xattä olı yäştä äbi belän babaylarnıñ gel qulğa qul totınışıp yörüe şaqqatırdı. Bezneñ bit olılar – balalarğa bulsın dip kenä tırışa, üzläre turında ber dä uylamıy başlıy. Ä anda alay tügel, alar haman da säyäxät itälär, qayadır baralar, närsäder kürälär. -Mine şaqqatırğanı çistalıq. Häm böten cirdä balalar belän ätiläre yöri. Kafeğa çığasıñmı, uramğamı, kibetkä kiem saylarğamı – böten cirdä ätilärne küräseñ. -(AQŞta) Uramda pivo eçep yörgänen kürgänem yuq. Anda anıñ öçen ştraf.
Naçar yaqtan qızlarıbıznı – ike ildä dä aşaw yağı naçar buluı şaqqatırğan. Yarım äzer aşamlıqlarğa tatar qızları iälänä almağan. Amerikada qızlar narkomannar küp buluın söyläde.
R.C. Ni öçen bezneñ ildä studentlarğa cäyen yaxşı açqa eşläp häm küñelle yal itep bulmıy? Ni öçen menä şul Amerikağa şul qadär aşqınu bar?
-Bezneñ ildä andıy şartlar tudırılmağan. Bezdä bit studentlarğa tügel – yäş spetsialistlarğa da eş tabu bik awır. Qaya ğına barma "opıt rabotı" (eş täcribäse) kiräk.
R.C. Ä Amerikada närsä kiräk?
-Bezdä ciläk cıyarğa barsañ anda aqçanı tülilärme soñ? -Döresen äytkändä bezneñ ildä keşe aqçanı urlap eşli. Ä çit ildä ul üzeneñ xezmäten kertep aqça eşli. -Bälki ul şartlar tudıra almaw ul däwlättän genä kilmider? Bälki üzebezdän dä kiläder? Bezneñ yäşlär şuşı problemanı kütärep çıqsalar bezne tıñlamaslar ideme? Bez üzebez passiv dip uylıym min.
R.C. Qızlar, ä menä kiläse yılğa tağın barırğa täqdim itsälär sez barasızmı?
-Barabız, älbättä barabız.
Amerikada törle eştä eşläwdän tış şulay uq "professional" täcribä tuplaw programmaları da bar. Moña 3 kurstan başlap – aspiranturada uqığan talibälär möräcäğät itä ala häm çit ildä alarğa üz belemnären kamilläşterergä, yağni tikşerülär alıp barğan ölkägä "tiränäyergä" yardäm itäçäklär... Bu programma belän J-1 isemle amerikan vizası nigezendä Quşma Ştatlarda yıl yarımğa qadär yäşäp bula. Şuşı eşlärne başqaruçı şirkätlärneñ berse Qazanda – Mäğärif-tur isemle säyäxät bürosı... Anıñ xezmätkäre Röstäm Mulükov:
-Bezneñ firma Peduniversitet yanında barlıqqa kilde. Küpçelek studentlar cäyge programmalar nigezendä AQŞqa kitä. Ni öçen AQŞ? Bezgä alar belän eşlärgä qızıq buludan tış – böten dönyadan studentlar cäyen näq AQŞqa cıyıla, şunıñ öçen bez alar belän eşlibez. Alar anda telne kamilläşterä, açqa cıya, cirle xalıqnıñ mädäniäte belän tanışa, yaña duslar buldıra. AQŞtan başqa – studentlar Angliä, Yaña Zelandiä, Germaniägä bara alalar. "Work&Travel USA" programması nigezendä yıl sayın bez 4-50 studentnı cibäräbez. Programmalar küp törle, alarnıñ maqsatları da, bäyläre dä törle.
Bezneñ Awlaq öy utırmasınıñ waqıtı çığıp bara, xörmätle tıñlawçılar.. bügenge söyläşüdän sez üzegez öçen faydalı mäğlümatlär alğansızdır, digän ömettä qalabız. Azatlıqnıñ Awlaq Öyendä işetergä telägän temalarığız bulsa – bezgä täqdimnäregezne yazıp salığız... 420012 Qazan 12, 155nçe abonent tartması... bezne internetta uqıp häm tıñlap bula. www.azatlıq.org... Azatlıqtan ayrılmağız!!!
Alsu Qormaş, Räfis Cämdixan – Praga, Qazan
-İñ berençe maqsatıbız – telne kamilläşteräse kilgän ide. Anda barıp psixologikiçeski baryerlarnı (kirtälärne) beterü maqsatı ide. Çit tellärne öyrängändä çit keşelär belän söyläşü azraq awırraq, çönki keşe belän söyläşkändä xatalı süzlärne äyterseñ kebek. Şunıñ öçen Angliägä kilep citkäç başta bez söyläşergä bik qurqa idek, annan soñ inde iäländek.
Bäyälär digännän – qayber mäğlümatlär belän tanıştırıp kitäsem kilä, xörmätle tıñlawçılar. "Work and Travel: USA" digän programma bar. Rusiä buylap bu programmağa quşılıp bula, häm anıñ töp ike şartı – yuğarı uqu yortı talibäse bulu häm aralaşırlıq däräcädä ingliz telen belü. Şunnan soñ sez 1 yünnän başlap üktäbr urtasına qadär Amerika Quşma Ştatlarında eşläp qayta alasız. Eş urının üzegez ezläsägez (älbättä bu programmanı eşläwçelär sezgä yardäm itergä tieş) – bu oçraqta sez meñ dollardan az ğına kimeräk aqça tülisez. Ägär dä inde eş urının tabıp birsennär disägez – ul çaqta inde kübräk aqça tülisegez bula. Bu aqçağa – Amerikağa yul bäyäse genä kermi, qalğanı - viza yasatu, añlatu, törle qağäzlär äzerläwne säyäxät bürosı üz östenä ala. Amerikada xezmät xaqı kimendä säğatenä 6 dollar bularğa tieş, qalğanı inde sezneñ eş birüçe belän niçek söyläşüegezgä bäyle – bik oşap kitsägez – köräp aqça eşli alasız. Bezneñ qızlar nindi eşlärdä eşlägän soñ? Bu programma turında söyläwne äle däwam iterbez... xäzer qunaqlarğa süz.
-Bez Ocean City şähäre, Maryland ştatında kiçen restoranda eşlädek, anda qunaqlarnı öställärgä utırtuçı, qarşı aluçı bularaq – ul "hostess" dip atala. Annan soñ kassir bulıp eşlädem. -Bez Londonnan yıraq tügel ber cirdä, Somerset grafstvosında ber biznesmenda eşlädek. Anda cıyıp yäşelçä häm ciläk-cimeş kiterälär ide, bez alarnı ülçäwgä salıp pakovat itä idek, şunıñ öçen bezgä aqça tülilär ide. Keçkenä genä ayırım öydä tora idek, aşarğa üzebez äzerli idek. Xucabız olı keşe ide inde, xäzer dä anıñ belän aranı özmibez, aralaşıp torabız. -Bez dä şulay uq 10 keşe ber öydä tordıq. 7 qız häm 3 yeget. -Bez bik küp keşe belän aralaştıq – anda yäşäwçe inglizlär, induslar, ispannar, yäşlär häm olı keşelär belän aralaştıq. Litva, Latviä, Belarusiädän kilgän studentlar bar ide. -Ocean City – ul kübräk yal itü şähäre, monda bik küp illärdän kilgän studentlar bar ide – Bolgariä, Polşa, Rumıniä, Meksika. Alarnıñ da tellären öyrändek.
R.C. Sezne niçek qabul ittelär, şulay uq "Russian" dipme, ällä....?
-Bez kilgäç tä üzebezne – bez tatar qızları dip äyttek. Tik xucabız añlamadı, başta – urıslarnıñ ber dialektıdır dip uyladı. Bez aña ber ay buyı tuqıy-tuqıy, ul añladı annan soñ. "räxmät", "isänmesez" dip öyrättek alarnı. Başta bezne tatarlar ikänne añlattıq, äzräk tarixnı söyläp birdek. Bez möselmannar, didek.
R.C. Qurıqmadılarmı soñ möselman digäç?
-Yuq, bik yaxşı alarnıñ mönäsäbäte möselmannarğa. Tatar cırların da cırlap kürsättek. Şulay tarixnı, ğöref-ğadätlärebezne söyläp kürsätkäç – alar inde bezneñ ruslardan bötenläy başqa xalıq ikänebezne añladı. Tatarnıñ milli rizığın aşatıp qaramqçı idek, läkin andıy mömkinlek bulmadı. -Bez kilgäç tä üzebezneñ Tatarstannan ikänebezne äyttek, Tatarstannıñ qayda ikänen añlattıq.
AQŞta şulay uq balalar belän cäyge lagerlarda da eşläp bula, häm birgäk tä – bulaçaq uqıtuçılar öçen monnan da faydalıraq täcribä tabıp bula mikän. Anıñ öçen dä maxsus programmalar bar. Belgeçlär sezne äñgämägä çaqıraçaq, anı uñışlı uzsağız – aqça tülisez dä viza äzer bulğaç kitäsez. Älbättä çit ilgä çıqqaç tuğan yaq belän çağıştıra başlıysıñ... Eşlä häm uqı digän mondıy programmalarnıñ üzençälege şul – anda qatnaşuçılar cirle xalıq belän aralaşa, tormışnıñ böten waq-töyeklären kürep çağıştırırğa öyränä. "Alarda häm bezdä" niçek soñ? Angliä häm Amerikada qızlarıbıznı yaxşı häm naçar yaqtan närsä şaqqatırğan....
-(AQŞta) Avtobus yörtüçese kergändä här keşedän xällären sorap çığa, yılmayıp. Çığıp kitkän keşegä dä – könegez äybät bulsın, dip sawbullaşa böten keşe belän. Menä şul bik şaqqatırdı bezne. Qazanda da voditelğa "räxmät" dip äytkän idem ber – şuuundıy säyer itep qaradı miña. Bez dä şulay äybät yäşäsäk – bälki bez dä şulay yılmayıp yörer idek? -(Angliädä) Min äytä almıym, alar yaxşı yäşi, bez naçar, dip. Alarnıñ mentalitetları bötenläy ikençe törle. Böten keşe ber berse belän yılmayışıp, yaxşı mönäsäbättä bulsa, aqrışmasa-baqrışmasa – nişläp bezneñ il alğa kitmäs ide mikän? Anda kibetkä kergäç tä nindi genä arğan satuçı bulmasın – ul barıber siña yılmaya, xälläreñne soraşa. Şaqqatırğan äyber – invalid keşelärgä ixtiram häm xörmät, alarğa böten şartlar tudırğan, şulay uq olı keşlärgä dä. Annan soñ irlär belän xatın-qızlar, xattä olı yäştä äbi belän babaylarnıñ gel qulğa qul totınışıp yörüe şaqqatırdı. Bezneñ bit olılar – balalarğa bulsın dip kenä tırışa, üzläre turında ber dä uylamıy başlıy. Ä anda alay tügel, alar haman da säyäxät itälär, qayadır baralar, närsäder kürälär. -Mine şaqqatırğanı çistalıq. Häm böten cirdä balalar belän ätiläre yöri. Kafeğa çığasıñmı, uramğamı, kibetkä kiem saylarğamı – böten cirdä ätilärne küräseñ. -(AQŞta) Uramda pivo eçep yörgänen kürgänem yuq. Anda anıñ öçen ştraf.
Naçar yaqtan qızlarıbıznı – ike ildä dä aşaw yağı naçar buluı şaqqatırğan. Yarım äzer aşamlıqlarğa tatar qızları iälänä almağan. Amerikada qızlar narkomannar küp buluın söyläde.
R.C. Ni öçen bezneñ ildä studentlarğa cäyen yaxşı açqa eşläp häm küñelle yal itep bulmıy? Ni öçen menä şul Amerikağa şul qadär aşqınu bar?
-Bezneñ ildä andıy şartlar tudırılmağan. Bezdä bit studentlarğa tügel – yäş spetsialistlarğa da eş tabu bik awır. Qaya ğına barma "opıt rabotı" (eş täcribäse) kiräk.
R.C. Ä Amerikada närsä kiräk?
-Bezdä ciläk cıyarğa barsañ anda aqçanı tülilärme soñ? -Döresen äytkändä bezneñ ildä keşe aqçanı urlap eşli. Ä çit ildä ul üzeneñ xezmäten kertep aqça eşli. -Bälki ul şartlar tudıra almaw ul däwlättän genä kilmider? Bälki üzebezdän dä kiläder? Bezneñ yäşlär şuşı problemanı kütärep çıqsalar bezne tıñlamaslar ideme? Bez üzebez passiv dip uylıym min.
R.C. Qızlar, ä menä kiläse yılğa tağın barırğa täqdim itsälär sez barasızmı?
-Barabız, älbättä barabız.
Amerikada törle eştä eşläwdän tış şulay uq "professional" täcribä tuplaw programmaları da bar. Moña 3 kurstan başlap – aspiranturada uqığan talibälär möräcäğät itä ala häm çit ildä alarğa üz belemnären kamilläşterergä, yağni tikşerülär alıp barğan ölkägä "tiränäyergä" yardäm itäçäklär... Bu programma belän J-1 isemle amerikan vizası nigezendä Quşma Ştatlarda yıl yarımğa qadär yäşäp bula. Şuşı eşlärne başqaruçı şirkätlärneñ berse Qazanda – Mäğärif-tur isemle säyäxät bürosı... Anıñ xezmätkäre Röstäm Mulükov:
-Bezneñ firma Peduniversitet yanında barlıqqa kilde. Küpçelek studentlar cäyge programmalar nigezendä AQŞqa kitä. Ni öçen AQŞ? Bezgä alar belän eşlärgä qızıq buludan tış – böten dönyadan studentlar cäyen näq AQŞqa cıyıla, şunıñ öçen bez alar belän eşlibez. Alar anda telne kamilläşterä, açqa cıya, cirle xalıqnıñ mädäniäte belän tanışa, yaña duslar buldıra. AQŞtan başqa – studentlar Angliä, Yaña Zelandiä, Germaniägä bara alalar. "Work&Travel USA" programması nigezendä yıl sayın bez 4-50 studentnı cibäräbez. Programmalar küp törle, alarnıñ maqsatları da, bäyläre dä törle.
Bezneñ Awlaq öy utırmasınıñ waqıtı çığıp bara, xörmätle tıñlawçılar.. bügenge söyläşüdän sez üzegez öçen faydalı mäğlümatlär alğansızdır, digän ömettä qalabız. Azatlıqnıñ Awlaq Öyendä işetergä telägän temalarığız bulsa – bezgä täqdimnäregezne yazıp salığız... 420012 Qazan 12, 155nçe abonent tartması... bezne internetta uqıp häm tıñlap bula. www.azatlıq.org... Azatlıqtan ayrılmağız!!!
Alsu Qormaş, Räfis Cämdixan – Praga, Qazan
