Accessibility links

Кайнар хәбәр

Kem qaharman, kem qurqaq?


Ber yaqtan qarasañ, tormış alğa bara, barısı da al da göl. Qazannıñ üzäk yal parkı tiräsendä ğälämät zur käyef-safa kompleksı tözelä. Anı “Orlenok” dip atağannar imeş. Elek Mäskäwdä näq şul isemdäge kunakxanä bar ide. Komsomolnıñ Üzäk komitetı tözegän Orlenok Qazanğa da oçıp kilgän. Xäzer inde komsomol üze yuq, ä Komsomol'skaya pravda digän gäcit bar. Börket balası, yäğni Orlenok iseme astında kibet, kunakxanä, kazino, diskoteka Tatarstan başqalasında bulaçaq.
Süz uñayınnan äytik, 29 oktäber - Komsomolnıñ tuğan köne. Bu könne törle banklarda, säwdä firmalarında, däwlät oyışmalarında eşläwçe qalın gäwdäle, citez irlär häm buldıqlı xanımnar cıyılıp, bäyräm itä. Alar komsomol mäktäben ütep, kapitalizm tözeleşendä alğı saflarda bara. Xäzer alar iñ osta idäräçelär. Komsomol citäkçeläre bıyıl da kiçäge Tatarstannıñ elekke yäşlär liderların bergäläp iskä aldılar. Oyışma üze bulmasa da, traditsiäse, ğöref-gädätläre, qayber fikerläre, apparatçı ostalığı isän-imin äle.
Yaña finans sisteması komsomolnıñ üzen dä talamadı tügel. Tatarstan ölkä komsomol komitetınıñ Yäşlär üzägendä 9 qatlı kunakxanä bar ide. Xäzer anda zur ğına ber bank. Yarıy äle bik yalwara torğaç, xäzer şul bank yanqormasındağı tamaşa häm sport zalına yäşlärne kertä başladılar.
Bıyıl 29 oktäberdä komsomolnıñ tuğan könen räsmi räweştä matbuğatta, radio-televideniedä iskä alu bulmadı. Ä menä yäş yöräkle veterannar cilkende. Alar berniçä urında cıyılıp mäcles qordılar.
Elekke komsomollar Däwlät Duması deputatları arasında da küp. Comğa könne alar terrorizm belän köräşte. Rusiä xakimiäteneñ şöreplären qatıru, gubernator, prezidentlarnı Mäskäwdän täqdim itep bilgeläw turındağı qanun berençe uqılışta qaraldı.
Töbäklär belän Mäskäwdän torıp idärä itü terrorizmnı tar-mar itärgä kiräk dip sanala xäzer. Siräk-miräk qarşı süz äytüçelärne nişlätergä soñ? Andıylar Tatarstanda da tabılğan ide. Üz fikere bulğan keşelärne utırtmıylar äle. Tatarstan Däwlät Sovetı deputatları - Tufan Miñnullinnı, Aleksandr Ştaninnı, İndus Tahirovnı, Razil Wäliewne, Marat Ğalievne, Al'fred İşkuvatovnı, Näsimä Stolyarovanı Rusiä konstitutsiäsen yaqlağan öçen cawapqa tarttırırğamı inde? Alar bit Rusiä, Tatarstan qanunnarına ışanğan berqatlı keşelär. Häm ber qanun da respublika parlamentın quıp taratırğa quşmıy. Tatarstan Däwlät Sovetı bu atna başında Rusiä Dumasına şul eçtälektäge tözätü cibärde. Putin qararın nigezdä xuplıybız, ämma xalıq saylağan deputatlarnı Mäskäwdän quşıp quıp taratmasqa dip, iple genä yazdı alar.
Şunnan kütärelde şaw-şu. Mäskäw gäcitläre Qazannı, Tatarstan prezidentın maqtarğa totındı. Yeget ikänseñ, Şäymiev. Afärin, Tatarstan. Wät, molodsa! Tatarlar Putin qädär Putinğa qarşı fetnä kütärälär, xakimiät vertikalenä arqılı töşälär, dip laf oralar. Bolay bulğaç, Tatarstanğa da tuptan bulmasa, televizor ekranınnan deget ata başlamaslarmı?
Mäskäwdä säyäsi qaraşlar törle bulsa, Qazan da annan qalışmıy ikän. Kiçkä taba çığa torğan ber oppozitsion gäcit şul uq Däwlät Sovetın häm Mintimer Şäymievne yuaşlıqta ğayıpli başladı. Sez alar turında artıq yaxşı uylıysız, alar yuaş, Putinnı slişkom tıñlıylar Tatarstan liderları, dip uftana ul. Aptıraş bit. Mäskäwgä qarşı torsañ da yaramıy, süz tıñlasañ da kileşep betmi. Ä xaqiqät qayda? Nişlär ikän bu Mäskäwdäge Duma? Qazan täqdimnären iskä alırmı, ällä çüplek kärzinenä taşlarmı? Demokratiäne yaqlawçılar Dumada azçılıq, şulay da miting-piketlar da bulsa da räsmi qaraşqa täñgäl kilmägän süzlär işetelä başladı. Qazanda, Qamal teatrı qarşında Ayrat Şäripovqa milli xäräkät, kommunistlar, Soglasie törkeme quşıldı. Ä Mäskäwdä, küñelläre sürelä başlağan uñ köçlär, demokratlar telgä kilde.
Ğömerdä bulmağannı, moñarçı urtaq tel taba almağan SPS, Yabloqo, kommunistlar İrina Xakamada, Sergey Glaz'yev, berläşä başlağan anda. Duma deputatı Vladimir Rıjkov ta awızına su qabıp tormıy.
Ber yulı ike törle uylıy torğan Berdäm Rusiä firqäseneñ kükrägendä iñ kimendä ike-öç yöräk tibä. Bu firqäneñ Tatarstan bülege Putinnıñ vertikal' säyäsäten xuplıy, şul uq Färit Möxämmätşin citäklägän “Tatarstan-Yaña ğasır” xäräkäte, demokratiäne kübräk üz itä. Baş qaya taba borılır da, närsä äyter äle.
Bu comğada berençe uqılışta Däwlät Dumasında qaralğan qanun proyektında Tatarstan täqdimnäre iskä alınmasqa da mömkin. Ä ikençe uqılışta qaysı yöräk köçleräk tibär ikän - uñ yaqtağımı, ällä kükräkneñ sul yağındağısımı? Menä şul şartlarda elekke orlenoklarnıñ berse, komsomolnıñ Üzäk Komitetı apparatında qanat üstergän Dmitriy Ragozin Tatarstannıñ häm başqa töbäklärneñ yazmışın üzençä xäl itmäkçe. Ul, tege zamannan qalğan ğädät buyınça, xalıqnıñ niät fikerlären tınlap tormıy. Xäyer, bu inde yaña xikmät tügel.
Rimzil Wäli, Qazan
XS
SM
MD
LG