“Qazan utları” jurnalınıñ 11 sanın açıp cibärsägez, anda Xisam Kamalovnıñ zur külämle äsäre, sotsializm çorınıñ soñğı yılları surätlängän “Üksezlär” romanı belän tanışırsız. Ä şiğerlär bäylämenä küz salsaq, anda Tatarstannıñ sänğät eşleklese Lena Şağircannıñ äle berqayda da basılmağan şiğerläre basılğan. ,
Däw ber korab yözä İdel-suda,
Gigant aqqoş-ğorur, mähabät.. Xäter dulqınnarın yarıp barğan
Çal tarixqa güүä şahädät, - dip başlana anıñ şiğer şälkemnärennän birelgän “Ädäbiät korabı” isemle şiğerennän ber özek. “ Xalıqara tigezlekkä susap” digän şiğri yulların uqıp kitsäk :
Sin yäşiseñ dimäk, millät bulıp,
Cir -ananıñ tatar balası sin.
Zur uçaqqa utın salsañ ğına
Mäñgelekkä Cirdä qalası sin..digän şiğri yulları uquçı küñelen därtländerep cibärep nindider ber ömet çatqısı birä. Çınlap ta bit, bar närsä dä üzebezdän tora. Xalqıñ millät bulıp citeşsen disäñ , här keşeneñ üzenä tırışırğa kiräk. Lena Şağircan uquçılarğa “Mölderämä küñel”, “İman älifbası”, “Işanam yörägemä” , “Bocra hä xöcrä”isemle kitaplar avtorı bularaq ta tanış şağirä. Jurnalda şulay uq Ğazinur Morat , Şamil Anaq şiğerläre dä urın alğan. Ä menä Xäter säxifäsendä bügenge köndä inde mäñgelek yortqa küçkän Şäräf Mödärris şiğerläre birelgän. Dähşätle suğışta sınatmağan sovet soldatları turında , okoplarda , blindajlarda , “suqır lampa” yaqtısında icat itkän öç poema, küp sanlı şiğerlär qaldırğan şağir turında: “Ul böyek watan suğışında ciñü könen Berlinda qarşılağan häm Reyxstag stenasına “tatar soldatı, şağir Şäräf Mödärris” dip qultamğasın yazıp qaldırğan. Ä 1946 yılda demobilizatsiälänep Qazanğa qayta . İsän bulsa bu yılda aña 85 yäş tulğan bulır ide.”dip yaza anıñ turında Läbibä İxsanova.
Min ant ittem xalqıbızğa küzem töbäp,
Süzem birep, imzam salıp qanım belän,
Qurqınıçta qaltıramas tüzem yöräk,
Çista namus, kamil añ häm canım belän,-dip başlıy Şäräf Mödärris “Minem antım” digän şiğeren, häm antına tuğrı qala. Şulay uq jurnalnıñ bu sanında da Rafail' Xäkimneñ “ Qayda bezneñ qibla” digän kitabınıñ däwamı birelä. Yevroislam manifestı dip atalğan publitsistik mäqäläsendä ul xatın-qızlarnıñ kieme turında fiker yörtä. Ul anda ğaräb illärendäge xatın-qızlar kiä torğan Xicab kiemen, bügenge köndä Tatarstanda tatar möselman xatın-qızlarınıñ şundıy kiem kiep yörgänenä üz fikeren äytä. Adler Timergalinnıñ “ Milliät süzlege”neñ bu sanındağı däwamında da İslam häm cır-şiğer, muzıka turında añlatmalar birelgän. Şiğer söyläw, muzıka qorallarında uynaw wä bolarnı tıñlaw xaqında İslam ğalimnäre arasında fiker berlege yuq ikänen äytergä kiräk di ul. Bu añlatmada avtor şärıqnıñ kürenekle zatları Äbü Nasr äl Farabi häm Äbü ğali İbne Sina muzıkanıñ adämnär öçen faydası turında yazğannarın belderä. Äl Farabi muzıka sänğäteneñ tögäl teoriäsen tözegän di ul. Bu mäs’älälärneñ kübesen kürenekle ğalim möfti Rizayetdin Fäxretdin, ä annan elegräk Şihabetdin Märcani kütärep çıqqan ide,- di Şunsı da qızıq, bu süzlektä muzıkanıñ sekundqa ber yarım tapqır qabatlanuınıñ, yäki sekundqa ike tapqır qabatlanğan taktlar belän muzıka tıñlağan keşelärne törle xalätkä kertep buluın da açıp sala. Muzıkanıñ seksual' iyüllär aşa , yola buyınça üterülärne başqarğanda qullanıla torğan muzıkanı, narkotik matdä tä'sir itkän kebek tä'sirlären şamannarnıñ , sixerçelärneñ faydalanuları turında da mäğlümat birelä. “Bezneñ zaman geroe” iseme astında barğan diskussiädä bu sanda Qazan däwlät pedagogiä universitetınıñ ädäbiät ğalime Rifat Sverigin yarışqa çıqqan. Ä “kitap küzätü” säxifäsendä Räfis Qorbannıñ “Yara” isemle kitabına Mansur Wäli- Barcılı küzätü yasağan. Häm ul Räfis Qorban turında bolay di: “Bez küp yıllar buyına “sälätle balalar şağire” dip yörtkän Rafisıbız soñğı çorda üz icatında citdi üzgäreşlär kiçerep, çın şağir bulıp üsep citkän tügelme soñ!!! Tämam “peşep”, ölgerep citkän tügelme soñ ul?! Anıñ Tatarstan kitap näşriätında basılıp çıqqan “Yara” isemle şiğerlär cıyentıgındagı äsärlär belän tanışu mindä änä şundıy tä'sir qaldırdı,”- di ul. “Qazan utları” arxivındağı 1966 yılda Qazanda töşkän unikal' fotosürätttä: totqınlıqta Musa Cälilneñ “Moabit däftäre”n saqlap qalğan Bel'giä grajdaninı Andre Timmermansnıñ fotosı da bar. Qısqası “ Qazan utları” jurnalınıñ bu noyäber sanı da mäğlümatqa bik bay san.
Däw ber korab yözä İdel-suda,
Gigant aqqoş-ğorur, mähabät.. Xäter dulqınnarın yarıp barğan
Çal tarixqa güүä şahädät, - dip başlana anıñ şiğer şälkemnärennän birelgän “Ädäbiät korabı” isemle şiğerennän ber özek. “ Xalıqara tigezlekkä susap” digän şiğri yulların uqıp kitsäk :
Sin yäşiseñ dimäk, millät bulıp,
Cir -ananıñ tatar balası sin.
Zur uçaqqa utın salsañ ğına
Mäñgelekkä Cirdä qalası sin..digän şiğri yulları uquçı küñelen därtländerep cibärep nindider ber ömet çatqısı birä. Çınlap ta bit, bar närsä dä üzebezdän tora. Xalqıñ millät bulıp citeşsen disäñ , här keşeneñ üzenä tırışırğa kiräk. Lena Şağircan uquçılarğa “Mölderämä küñel”, “İman älifbası”, “Işanam yörägemä” , “Bocra hä xöcrä”isemle kitaplar avtorı bularaq ta tanış şağirä. Jurnalda şulay uq Ğazinur Morat , Şamil Anaq şiğerläre dä urın alğan. Ä menä Xäter säxifäsendä bügenge köndä inde mäñgelek yortqa küçkän Şäräf Mödärris şiğerläre birelgän. Dähşätle suğışta sınatmağan sovet soldatları turında , okoplarda , blindajlarda , “suqır lampa” yaqtısında icat itkän öç poema, küp sanlı şiğerlär qaldırğan şağir turında: “Ul böyek watan suğışında ciñü könen Berlinda qarşılağan häm Reyxstag stenasına “tatar soldatı, şağir Şäräf Mödärris” dip qultamğasın yazıp qaldırğan. Ä 1946 yılda demobilizatsiälänep Qazanğa qayta . İsän bulsa bu yılda aña 85 yäş tulğan bulır ide.”dip yaza anıñ turında Läbibä İxsanova.
Min ant ittem xalqıbızğa küzem töbäp,
Süzem birep, imzam salıp qanım belän,
Qurqınıçta qaltıramas tüzem yöräk,
Çista namus, kamil añ häm canım belän,-dip başlıy Şäräf Mödärris “Minem antım” digän şiğeren, häm antına tuğrı qala. Şulay uq jurnalnıñ bu sanında da Rafail' Xäkimneñ “ Qayda bezneñ qibla” digän kitabınıñ däwamı birelä. Yevroislam manifestı dip atalğan publitsistik mäqäläsendä ul xatın-qızlarnıñ kieme turında fiker yörtä. Ul anda ğaräb illärendäge xatın-qızlar kiä torğan Xicab kiemen, bügenge köndä Tatarstanda tatar möselman xatın-qızlarınıñ şundıy kiem kiep yörgänenä üz fikeren äytä. Adler Timergalinnıñ “ Milliät süzlege”neñ bu sanındağı däwamında da İslam häm cır-şiğer, muzıka turında añlatmalar birelgän. Şiğer söyläw, muzıka qorallarında uynaw wä bolarnı tıñlaw xaqında İslam ğalimnäre arasında fiker berlege yuq ikänen äytergä kiräk di ul. Bu añlatmada avtor şärıqnıñ kürenekle zatları Äbü Nasr äl Farabi häm Äbü ğali İbne Sina muzıkanıñ adämnär öçen faydası turında yazğannarın belderä. Äl Farabi muzıka sänğäteneñ tögäl teoriäsen tözegän di ul. Bu mäs’älälärneñ kübesen kürenekle ğalim möfti Rizayetdin Fäxretdin, ä annan elegräk Şihabetdin Märcani kütärep çıqqan ide,- di Şunsı da qızıq, bu süzlektä muzıkanıñ sekundqa ber yarım tapqır qabatlanuınıñ, yäki sekundqa ike tapqır qabatlanğan taktlar belän muzıka tıñlağan keşelärne törle xalätkä kertep buluın da açıp sala. Muzıkanıñ seksual' iyüllär aşa , yola buyınça üterülärne başqarğanda qullanıla torğan muzıkanı, narkotik matdä tä'sir itkän kebek tä'sirlären şamannarnıñ , sixerçelärneñ faydalanuları turında da mäğlümat birelä. “Bezneñ zaman geroe” iseme astında barğan diskussiädä bu sanda Qazan däwlät pedagogiä universitetınıñ ädäbiät ğalime Rifat Sverigin yarışqa çıqqan. Ä “kitap küzätü” säxifäsendä Räfis Qorbannıñ “Yara” isemle kitabına Mansur Wäli- Barcılı küzätü yasağan. Häm ul Räfis Qorban turında bolay di: “Bez küp yıllar buyına “sälätle balalar şağire” dip yörtkän Rafisıbız soñğı çorda üz icatında citdi üzgäreşlär kiçerep, çın şağir bulıp üsep citkän tügelme soñ!!! Tämam “peşep”, ölgerep citkän tügelme soñ ul?! Anıñ Tatarstan kitap näşriätında basılıp çıqqan “Yara” isemle şiğerlär cıyentıgındagı äsärlär belän tanışu mindä änä şundıy tä'sir qaldırdı,”- di ul. “Qazan utları” arxivındağı 1966 yılda Qazanda töşkän unikal' fotosürätttä: totqınlıqta Musa Cälilneñ “Moabit däftäre”n saqlap qalğan Bel'giä grajdaninı Andre Timmermansnıñ fotosı da bar. Qısqası “ Qazan utları” jurnalınıñ bu noyäber sanı da mäğlümatqa bik bay san.
Azatlıq radiosı Mälikä Basıyr Qazan.