Här kön xikmätle, ädäm başı citmäslek waqiğalarğa bay. Bügen bez barı tik şuşı atnanıñ comğa waqiğalarına ğına küz salabız. Beläsezme, irtänge säğät 10 da Däwlät Sovetı binasına kemnär cıyıldı? Tatarstan häm Duma deputatları, törle aqıllı başlı ğalimnär, zur ğına türälär korrupsiä belän köräşkä bäyle qanunnarnı niçek kamilläşterergä digän konferensiä ütkärdelär. Däwlät Sovetınıñ citäkçese Färit Möxämmätşin da, zakon çığaru komitetı räise Aleksandr Gusev ta, Xisap palatası citäkçese Aleksey Demidov ta, İminlek Şurası särkätibe Viner Sälimov ta, başqalar da korrupsiäneñ eçke tözeleşen, zararın häm anıñ tamırın kisü yulların açıp saldılar. Barısı da döres. Bu cıyınğa xätta Başqortstan, Mari respublikasınnan da kilgännär. Bügen Räsäydä häm böten dönyada korrupsiädän dä yaman närsä yuq ikän. Terrorizm digän zolımnan da xätärräk.
Tatarstanda korrupsiäne ciñü strategiäsen buldıralar. Beräwlär rişwätçelek Tatarstanda çäçäk ata dip uylarğa mömkin. Yuq, Tatarstan korrupsiäne yuq itüdä ürnäk kürsätmäkçe. Viner Sälimov äytüençä, korrupsiägä bäyle xoquqi çaralar kürüdä Rusiä 110 urında tora. Ällä niçä yıl elek korrupsiägä qarşı qanun proyektı qarala başlağan da, kemder Däwlät Dumasında, Federatsiä sovetında bu eşne qarawnı tuqtatqan. Çönki bit anda tağı da qurqınıçraq mä’sälälärne xäl itäse bar. Mäsälän, az sanlı xalıqlarnıñ älifbaları bozılıp kitmäsen.
Konferensiädä çığış yasağan Sergey Mironov bolay di. Petr 1 zamanına uq rişwätçelekkä qarşı çaralar kürengän. Ber bilgele urıs boyarı mäğlüm kenäz Gagarinnı rişwätçelektä faş itkäç, Gagarinnı asqannar. Ämma şul faş itüçe 3 yıldan soñ üze näq şul cinayättä totılğan. Anı da cäzalap, 4 kisäkkä bülgännär. Faraz itärgä bula, korrupsiäne faş itüçelär üzläre kemnärneñder açuın kiterä.
Korrupsiä nigä ciñelmi? Çönki rişwätçelek aqça kertüçegä dä, anı aluçığa da faydalı. Şuña kürä dä ul çäçäk ata. Döres, xäzergä äle iñ yaman korrupsionerlar bularaq bäyrämgä häm çığarılış imtixannar waqıtında büläk aluçı uqıtuçılar, studentlardan imtixan öçen kon'yak ala torğan institut möğallimnäre, däwalağan öçen waq-töyaq büläklär aluçı tabiplar faş itelä. Berniçä zavod yäki bank qulğa töşerüçelärgä, çit illärdä xan sarayları tözüçelärgä, şähär urtasında gektarlap cir, distäläp fatir satuçılarğa teş ütmi äle. Çönki yış qına qanun yazu, anıñ ütäleşen tikşerü, rişwätçelekne faş itü belän alar üzläre mawığa.
Berniçä yıl elek Tatarstanda korrupsiägä qarşı qanun proyektı berençe uqılışta qaralğan. Annarı tuqtatılğan. Çönki bu bit respublika yäki federatsiä sub'yektınıñ wäkälätenä kermi.
Şul uq comğa könne Gor'ki isemendäge cimerelgän park qarşında küper salu turında mäğlümatnı “Tatar-inform” tarattı. Parijda häm Peterburgta bu atnada açılğan küperlär kebek, bezneñ küper dä qorıç bawlar yärdämendä tartılaçaq. Menä şuşı qorıç bawlar küperdä «M” – “Millenium” süzen sürätlärgä tieş. Döres, bu küper äle yuq. Ämma ul kiläse yılnıñ 30 iyünendä torırğa tieş. Çönki şuşı küpergä maşinalar ağımın kertep cibärä torğan yaña yul häm tonnel' bu atnada açıldı inde, feyerverklar atıldı. Küpere tözelsä, yörüçelär äzer.Ämma küper tözergä digän aqçalar qayda yöri, alar qayçan qaytır – monı belüçe yuq.
Comğa könne Qazanda xalıqara seminar tämamlandı. Sabantuynı YUNESKonıñ matdi bulmağan miras isemlegenä kertü mä’säläsen tikşerdelär disäñ, qızıbraq kitü bulır. Çönki şuşı ruxi mirasnı saqlaw konvensiäsen 5-6 il genä raslağan. Älegä bu konvensiägä Aljir, Yaponiä, Gabon kergän. Çönki alarğa millätlärneñ qäderle ğörefläre, uyınnarı-moñnara ğäziz. Ruslarnıñ andıy matdi bulmağan mirası yuq menä? Bar. Şul uq isemlekkä staroverlarnıñ awılları, xucalıqları häm ğorefläre kergän. Ämma Rusiä aşıqmıy äle. Kersäñ bit, yärdäm itäse, cawap biräse bula. Qısqası, kiläse cäydä Sabantuyı YUNESKOnıñ ruxi şedevrlar isemlegenä kerep, Räsäyne uzıp kitärgä mömkin. Çönki Rusiä Federatsiäse yaqın arada şuşı konvensiägä quşılırğa aşıqmıy. Häm YUNESKOda anıñ köçle genä tawışı bar. Latviä, Fransiä, Äzerbäycan ber yaqqa öndägändä, Rusiä qapma-qarşı bassa nişlärseñ?
Axırda, Äzerbäycan turında äytik äle. Bu ilneñ ruxi mirasları da şul uq isemlektä. Äzerbäycan prezidentınıñ xäläl cefete Mäxriban Alievanıñ Qazanda ütkän seminarğa kilüe zur waqiğa buldı.
Menä şulay itep, küptän tügel genä bäysezlek alğan Äzerbäycan başqa illärgä dä ürnäk kürsätä. Mäxriban Aliewa ayırım oçqıçqa utırıp, Qazanğa kilde, Şäymiev belän oçraşıp, YUNESKO seminarında çığış yasap, oçqıçına utırdı. Aqıllı, mölayım bu xanım - 3 bala anası, üze tabibä, üze YUNESKO ilçese, Räisä Gorbaçevağa oşap tora. Menä siña Könçığıştağı törki, möselman xatını. Xikmät närsädä disägez, matdi bulmağan baylıqnıñ, eçke ireklekneñ qimmätendä. Däwlätlär dä, xalıqlar da, irlär häm xatın-qızlar da üz zamanınnan qalışmasa – menä şul bula inde xikmät. Gel genä aqça, ber yartı, ber kilo kolbasa idealı belän yäşäp bulmıy bit inde.
Rimzil Wäli
