Accessibility links

Кайнар хәбәр

2004 yılda Tөrkiә [ yıllıq küzәtü ]


Tөrkiäneñ bıyılğı xıyalı Avropa Berlegenä (AB) ağza bulu өçen sөyläşülär başlawğa rөxsät alu ide. Bөten yıl buyı bu xıyal artınnan yögerde, AB telägän säyäsi üzgäreşlärne yasaw өçen parlament ber tuqtawsız qanunnar çığardı. Misalga, ülem cazası kөçtän çığarıldı, Körd telendä uqıtırğa irek birelde.

İqtisad ölkäsendä dä zur uñışlar qazanıldı. Ekonomika 8-9%qa üste. Eşläp çığaruda häm eksportta rekord däräcälärgä ireşelde. Misalga, 2003 yılda 12 million televizor aparatı eşläp çığarılğan bulsa, 2004 yılda bu san 17 million danägä üste. Inflatsiä dä un däräcälärgä tөşte. Läkin kerem belän çığım arasındağı defizit arttı. Tөrkiäneñ il eçendä dä çit illärgä dä burıçı kimemäde. İñ zur problema bulğan eşsezlek probleması cişelä almadı. 15 yäştän yuğarı bulğan xalıqnıñ sanı 50 millon tiräse, monıñ yartısı ğına eşli. Eşsezlek 10 % tiräse. Yäşlärdä isä bu 18,5%. Tөrek finans ministrlıgı өçen başqa mөhim ber problema isä eşlägänärneñ yartısınıñ, yäğni 12,5 millionı räsmi räweştä terkälmägän buluwı. Dimäk alar salım tülämi. Şulay da sannar belän qarasaq Tөrkiä zur ber il.

Bıyıl Yüldä 1 million 730 meñ student Yuğarı Uqu Yortlarına ütkәrelgәn imtixanğa kerde. 185 ball hәm өstendә alğannarğa isä 4 yıllıq Yuğarı Uqu Yortlarında uqu şansı bulaçaq. Şularnıñ sanı 165 meñ tirәsendә genä buldı.

Xakimiättäge Ğädellek häm Täräqqiät, yaki qısqaça, AK Partiä bıyıl säyäsi platformada da zur uñış qazandı. 28 Martta cirle idarәlәrgә ütkәrelgәn häm 43 million saylawçınıñ 25%-ı, dimәk 12 millionı qatnaşmağan saylawlarda AK Partiyә 81 şәhәrneñ 58-endә Bөyek bәlәdiә rәislege, yәğni merlıq postın ottı. Cömhüriәt Xalıq Partiәse isә 8, Milliәtçe Xәrәkәt 4, Demokratik Sul 3, Döres Yul Sәğadәt hәm bәysez kandidatlardan berәr bәlәdiәne ottılar.

Tөrkiä bu yılda zur xalıqara oçraşularğa da өy xucası buldı. İstanbulda 14 Yündä ütkärelgän häm өç kөn däwam itkän İslam Konferentsiäse Oyışması illäreneñ Tışqı Eşlär Ministrları ocraşuwına 57 ildän 2300 keşe qatnaştı. Tөrkiäneñ kandidatı Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu yaña General Sekretar itep saylandı.

28-29 Yündä İstanbulda Tөnyaq Saqlanu Paktı NATO-nıñ yuğarı däräcäle cıyılışı ütkärelde. Moña 46 däwlät belän xөkümät başlığı häm 3 meñ delegat qatnaştı. Şuşı uñay belän ber kөn elek kilgän AQŞ Prezidentı George Bushnıñ Ankara häm İstanbulğa yasağan säfärenä zur iğtibar kürsätelde. Bu NATO-nıñ 55 yıllıq tarixında İstanbulda ütkärelgän 17-nçe yuğarı däräcäle oçarşu buldı. Prezident Bush yasağan çığışı waqtında "Min Tөrkiäne Avropa Berlegendä (AB) kürergä telär idem" dide.

Rusiä Prezidentı Vladimir Putin 2 Sintäberdä Tөrkiägä räsmi säfär yasarğa tieş ide. Läkin Beslandağı teror säbäple kilä almadı. Tik Dikaber başında ğına Ankarağa 2 kөnlek vizit yasadı. President Sezer "Rusiä Tөrkiäneñ iñ zur ikençe ekonomik urtağı" dip belderde. Dөres Tөrkiä ildä qullanılğan tabiği gaznıñ 60%ın Rusiädän ala. Tөrek eş quarları Rusiädä tөzü häm azıq-tөlek eşlärendä, Tөrkiägä yıl sayın küp sanda Rusiä turistı kilä. İke il arasındağı säwdäneñ küläme 8 milliard dollarğa citte, läkin Tөrkiä 3,5 milliard dollar defizitta. İke il arasında qayber problemalarnıñ buluwı da mäğlüm. Teror mäsäläsendä Urıs yağı Tөrek yağın Çäçän partizannarına yardäm kürsätüdä ğäyeplägändä, Rusiä dä Kөrd partizan oyışması PKK-nı teror oyışması itep tanımawın däwam itä. Buğazlar mäsäläsendä dä Tөrkiäne tınıçlandırğan täräqqiät bulmadı. Mäskäw neft tankerlarınıñ uzış limitı äle tulmadı digän qaraşta toruwın däwam itä. Ankara Kipr mäsäläsendä Mäskäwneñ yardämen kürmäyäçägen añladı. Rusiä İzrael belän urtaq eşläp çığarılğan Erdoğan isemle xärbi boralaqnı Tөrkiägä sata almadı. Tüpraş mäsäläsendä dä Ankara şirkätneñ payların qabat satarğa çığarırbız digän wäğdä genä birü belän çiklände. Qısqası, Putinneñ vizitı ike il arasındağı mөnäsäbätlärdä uñayğa taba täräqqiät xasıyl itmäde.

Tөrkiyә 1963 yıldan, yәğni 41 yıldan soñ, AB ağzalığına tağı ber adım yaqınlaştı. AB başqalası Brusseldä 17 Dikaberdä AB Tөrkiä arasında tulı ağzalıq şartların sөyläşergä başlaw tarixi iğlan itelä. Sөyläşülär 2005 yılnıñ 3 Üktäberendä başlanaçaq.

Tabiği Tөrkiäne AB-nä ağzalıq sөyläşülärendä baytaq qıyınlıqlar kөtä. Başta AB-nä bıyıl ağza bulğan Kipr Cөmhüriäten tanu mäsäläse. Anı tanısa Tөnyaq Kipr Tөrek Cөmhüriäteneñ suverenlığınnan waz kiçkän bulaçaq.

AB belän problemalar tik bu mäsälädä genä tügel. Tөreklär Ärmännärgä 1915 yılda genosid yasadı digän ğäyepläwne qabul itü dä başqa ber baş awırtqıç. İldäge azçılıqlar, provoslav cirkäwenä uqutu xoquqı birü h.b.lar xalıq aldında ciñel çişeläçäk mäsälälär tügel.

Qısqası, 2004 yılnı Tөrkiä menä şulay, kiläçäkkä zur өmetlär bağlap, tämamladı.

Azatlıq radiosı өçen İstanbuldan Әxtäm İbrahim
XS
SM
MD
LG