Accessibility links

Könçığış häm Üzäk Yevropa illäre BMOnı reformalawğa qatnaşa ämma telägänçä tiz tügel


Bıyıl BMO üzeneñ 60 yıllığın bilgeli. Oyışma 1945nçe yılnıñ 24 üktäber könendä räsmi eşçänlegen başladı. Bıyıl köntärtibendä oyışmanı reformalaw tora, häm yaña demokratik könçığış häm üzäk Yevropa illäre – reformalarnı tizlätügä öleş kerter digän ömet bar. Şul uq waqıtta bu illär üzläre – qayber mäs''älälärdä, äytik, keşe xoquqların yaqlaw mäs''äläsendä kileşä almıy.

Könçığış häm Üzäk Yevropa illärennän torğan "yaña demokratik" berläşmägä Amerika Quşma Ştatları häm tağın başqa däwlätlär – zur ömetlär bağlağan ide. BMO General Assamblyedağı bu törkem, demokratik qimmätlärgä iğtibar birer, qanun xakimiäten buldırır dip kötelgän ide. Ämma eşlär äkren bara. General Assambleyanıñ közge cıyınında böten eşläre, cäberläw, xatın-qızlar xoquqları häm dini oyışmalarnıñ cämğiättäge role mäs''äläsendä bäysez rezolüsiälär qabul itergä çaqıru belän çiklände. Daimi cıyılaçaq ber törkem tözelmäde. Yaña demokratik illär General Assambleya qısalarında keşe xoquqları mäs''äläsendä kileşä almadı. Yaña berläşmäne citäklägän Çilinıñ Berläşkän Millätlärdäge wäkile Heraldo Munoz, Azatlıq xäbärçesenä üzeneñ optimistik qaraşın citkerde. Eye, tärräqiät kötelgännän äkrenräk bara, ämma reformalar yılı demokratik berläşmägä köç birer digän farazların bäyän itte: "Berläşkän Millätlär Oyışması nizamnamäsendä "demokratiä" turında süz bulmasa da, demokratiä xäzer oyışmanıñ köntärtibendä. Demokratiä İminlek Şurası häm General Assambleya köntärtibendä, reformalardan soñ demokratiä – köntärtibendäge iñ möhim mäs''älälärneñ bersenä äylänäçäk" dide Çili wäkile.

Älege bäysez berläşmä 2000nçe yılda demokratiäne üsterü maqsatı belän Warşawda oyıştı. Çärşämbe könne Çili bu illärne wäkillek itkän 10 däwlätne, şul sanda Çexiä häm Polşanı, üzenä cıyıp, berlektä May ayında ütäçäk zurraq cıyınğa kemnärneñ qatnaşuın bilgelärgä cıyına. Älege berläşmä belän Macarstan da xezmättäşlek itä. Budapeşta "demokratik küçeş" isemle üzäk bulaçaq, anıñ maqsatı – säyäsi oyışmalar tözü häm cirle xökümätlärneñ köçen arttıru eşendä täcribä urtaqlaşu bulır dip bilgelände. Küp yıllar basım astında yäşägän Macarstan , demokratiäne üsterügä üz öleşen kertergä tieş dip sanıy, dide AQŞtağı Macarstan ilçese Andras Simanyi: "Qayber illär demokratiäläre belän bik qanäğät, alar inde aña künekkän, şulay bulırğa tieş dip sanıy. Ämma bez äle küptän tügel genä bulğan tarixıbıznı onıta almıybız. Moña äle 15 kenä yıl bit. Häm bez dönyağa - demokratiä mäs''äläsendä nilär eşli alğanıbıznı kürsätergä telibez," dide Macarstan ilçese. Berläşkän Millätlär oyışmasınıñ demokratik berläşmäsen yaqlawçılar, uñışqa ireşer öçen – älege eşkä kübräk illärne qatnaştırırğa kiräk, dip sanıy. Äytik, Hindstan, Könyaq Afrika häm Könyaq Korea, Könçığış Yevropa belän Atlantiknıñ qarşı yağındağı illär reformalarnı üsterer öçen bergä eşlärgä tieş bula.

Ni öçen Könçığış Yevropa illärenä şundıy zur ömetlär bağlıylar soñ? Quşma Ştatlardağı xökümättän bäysez Demokratiä Koalisiäse Proyektı isemle oyışmanıñ citäkçese Ted Piccone, bu illärneñ – yaña berläşmälär tözergä häm demokratiäne üsterergä energiäläre bar, dip sanıy: "Ul illärneñ citäkçeläre üzläre diktatorlıq rejimnar aşa uzğan yä ğömerlären çit illärdä uzdırğan, şuña da alar demokratik reformalarnıñ qimmäten añlıy, alarnı uzdıru kiräklegen añlıy, çittän nilär eşläp bulğanın kürä. Äydäp baruçı köç ber dä Amerika Quşma Ştatları, Kanada , Awstraliä yä Yevropa Berlege tügel, äydäp baruçı köç – näq şul illär", dide Ted Piccone. Demokratik reformalar turında Berläşkän Millätlär Oyışması General Assambleyasınıñ uzğan sintäberdä bulğan cıyınında da süz bardı, Ämma oyışmada şunnan birle tärräqiät sizelmi. Amerikan prezidentı George Bush küçeş çorı kiçergän illär xökümätlärenä yardämgä BMO qısalarında demokratik fond tözü niäten dä iğlan itkän ide. Ämma anıñ niçek eşliäçäge turında äle ber mäğlümat tä yuq.

Alsu Qormaş
XS
SM
MD
LG