Accessibility links

Кайнар хәбәр

Zur xatalar amerikannarda kiñküläm mäğlümät çaralarına ışanmawnı nığıta


Amerikan kiñküläm mäğlümät çaraları soñğı arada 2 mäträbä qıyın xäldä qaldı. Prezident Bushnı yaqlap çığış yasawçı ber komentator Bush administratsiäseneñ mäğärif säyäsäten yaqlawnı däwam itü öçen çirek millionlap dollar aluın tanıdı. Elegräk ildä iñ nıq xörmät itelgän Si-Bi-Es televidenieseneñ yuğarı standardlarnı onıtıp Vitenam suğışı çorında Bushnıñ xärbi xezmätne ciñel şartlarda ütüe turında nigezsez xäbär taratqanlığı açıqlandı. Küzätüçelär bu küreneşlär Amerika cämäğätçelegeneñ jurnalistlarğa şik belän qarawı däwam itügä genä kiteräçäk di.

Amerikada yaxşı mäğlüm bulğan komentator Armstrong Williams administratsiäneñ mäğärif säyäsäten maqtaw öçen xökümät çığanaqlarınnan 240 meñ dollar aluın tanıdı. Aq Yort bu barı ayırım ber oçraq qına dip başqa kiñküläm mäğlümät çaraların obyektiv häm ğädel bulırğa çaqırdı. Soñraq bäysez tikşerüçelär CBS televidenieseneñ Bush turında artıq aşığıp nigezsez xäbär taratqanlığın açıqladı. SBC Bush 1970-nçe yıllarda xärbi xezmät waqıtında citäkçesennän östenlekle şatlar aluğa ireşkän dip söylägän ide. Ämma Bushnıñ ul çaqtağı citäkçese xatirälärenä nigezlängän digän bu xäbär yalğan bulıp çıqtı.

Bu küreneşlär Amerikannarnıñ üz kiñküläm mäğlümät çaralarına qarata mönäsäbäte naçarayuğa kiterer digän fiker bulsa da, qayber analitiklar monıñ belän kileşmi. Mäs''älän George Washington universitetında eşläwçe Sean Aday alarnıñ mönäsäbäte ällä ni naçaraya almıy di.

AUDİO: Minemçä, bu alarnı alay üzgärtmi. Minemçä, bu inde moñarçı bulğan mönäsäbätne genä nığıta ala. İnde soñğı yaqınça ber buın çorında matbuğatqa ışanıç bulmadı. Ğömümän 60-nçı yıllar axırınnan, bigräk tä 70-nçe yıllar urtalarınnan birle matbuğatqa ışanıç kimi bara.

1960-nçı yıllar axırında, 70-nçı yıllar başında amerikan kiñküläm mäğlümät çaraları Quşma Ştatlarnıñ Vietnamdağı uñışsızlıqları, ul çaqtağı prezident Richard Nixonnıñ xakimiättän kitüenä säbäp bulğan Watergate cäncalı turında agressiv räweştä xäbär itä başladı di Aday. Ämma anıñ äytüençä, Vietnam, Watergate häm annañ soñğı problemalar turında matbuğatnıñ agressiv ısuldağı xäbärläre küp kenä amerikannarğa oşamağan.

AUDİO: 1960-nçı yıllarda tikşerüçe jurnalizm çorı başlanıp kitte. Bu yaxşı närsä. Ämma ul keşelärgä üz illärendäge, üz wäkilläre başqarğan naçar närsälär turında xäbär itä. Ul wäkillär sezne çağıldırğan, sezneñ öçen eşläwçe wäkillär bulğanğa bu sezneñ faydağa tügel. Keşe xökümätneñ cinayätlären, bu turıda matbuğat xäbären häm şul uq waqıtta matbuğatta başlanıp kitkän cäncalnı qarap, alarnıñ barısı bergä tä''sir itü näticäsendä xäbär kiterüçene ğäyepläw yulına basa.

Kortlandtağı New York däwlät universitetı professorı Robert Spitzer fikerençä, monıñ säbäbe Amerikadağı kiñküläm xäbär çaralarınıñ xäbärdä yaqtırtıluçı sistemanıñ ber öleşe itep qaralu bulırğa mömkin. Kiñküläm mäğlümät çaraların saylap quyu, yäki alarğa litsenziä birü digän närsä yuq, xäbärçelär häm möxärrirlär eşkä urnaşu öçen professional tikşerü aşa da ütmi di Spitzer. Alarnıñ mäqälälären bastıru xoquqı AQŞ konstitutsiäse tarafınnan yaqlana häm ul mäqälälärneñ eçtälege yalanı tıyuçı häm cämäğät tärtiben saqlawçı berniçä qanun belän genä çiklänä. Şulay da töp kiñküläm mäğlümät çaraların namuslı bulırğa bazar mäcbür itä di Spitser. Mäs''älän berär gazeta qabat-qabat tögäl bulmağan yazmalar bastırıp kilä ikän, keşelär anı satıp almıyaçaq. 1703

AUDİO: Kiñküläm mäğlümät çaraları bik küp häm törle. Şuña kürä, ägär dä CBS yäki Waşington Post oşamıy ikän, başqa gazet satıp alu, yäki başqa kanalğa küçü, internetqa kerü mömkinlege bar. Bazar bu tänqitlärgä çawap, keşe üzenä oşağan kiñküläm mäğlümät çaraların saylıy. Bu sistema üz-üzen köyli, keşelär şulay itep tawış birä, qaysı kiñküläm mäğlümät çarasın yäki çaraların oşatuların şulay itep belderä.

Şul uq waqıtta, Spitzer äytüençä, jurnalistlar da namuslı eş itä, çönki alar ixtiarıy räweştä tögällek häm balans standardların saqlıy, xatalarğa bik citdi qarıy.

Şulay da, Spitzer bik tänqitçän qarawçı amerikannar aldında däräcäsen kütärü öçen kiñküläm mäğlümät çaralarına närsä eşlärgä kiräk ikänen tögäl genä äytä almıy. George Waşington universitetı xezmätkäre Aday isä monıñ öçen bäysez yaqtırtunı yaxşırtu häm tögäl xäbär itügä kübräk iğtibar birü kiräk di.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG