Accessibility links

Gruziägä mäsxät töreklären 2011 yılğa qadär qaytarırğa digän taläp quyıldı


Yevropa Şurasınıñ Parlamentar Assambleyası, 1944nçe yılda Stalin tarafınnan Gruziädän quılğan mäsxät törekläreneñ yazmışına borçılu belderep Tbilisinı, alarğa kire qaytırğa mömkinlek tudırırğa çaqırdı. Gruziä räsmiläre ber tapqır quılğan şuşı törki xalıqnıñ kire qaytaru şartları turında söyläşergä äle äzer tügel kebek kürenä.

Mäsxät törekläreneñ tarixi watanı – Gruziäneñ könyağındağı Mäsxät-Cavaxeti ölkäse. Törki telle bu möselman xalqın , başqa "kileşmägän" millätlär-qırım tatarları, çeçennar, greklar, balqarlar häm almannar belän bergä Stalin 1944nçe yılda watannarınnan quğan. Ul yılnı 90 meñgä yaqın mäsxät törke Üzbäkstan, Qazaxstan häm Qırğızstanğa sörelgän bulğan. Distälägän meñ keşe yulda ülep qalğan, isän qalğannarı isä – törlese törle yaqqa taralıp törleçä yäşi başlağan. Mäsxät törkeläre - zamanında Rusiä belän Törkiäneñ çik buyı üzgärtelüe säbäple – Gruziägä quşılğan ber xalıq.

Bu atnanıñ çärşämbesendä mäsxät törekläre mäs''äläse Strasburgta Parlamentar Assambleya utırışında yañadan kütärelgäç, Gruziä prezidentı Mixail Saakaşivili, ilneñ elekke citäkçese kebek ük – sorawğa turı cawap birüdän qaçırğa tırıştı kebek: "Mäsxät törekläre çınnan da bik küp cafa çikkän. Gruziä bu mäs''äläne çişer öçen qulınnan kilgänne eşliäçäk, dip ışanam," dide Saakaşvili.

Rusiä Däwlät Duması deputatı Vera Oskina Gruziäne mäsxät töreklären qaytarunı kiçekterüdä ğayepläsä, Saakaşvili, cawap itep, Mäskäwne mäsxätlärne bilgesezlektä totuda ğayepläp çıqtı:

"Böten xalıqara qanunnarnı bozıp Rusiä, Abxaziä häm Könyaq Osteniä keşelärenä Rusiä watandaşlığı birde. Ber uq waqıtta Rusiädä yäşägän ber genä mäsxät törkenä dä Rusiä pasportı birelmäde".

Biredä Saakaşvili, 1989nçe yılda Üzbäkstannıñ Färğana üzänendäge mäsxät törekläreneñ, üzlärenä qarşı bulğan höcümnärdän soñ Krasnodar ölkäsenä küçep kitüe, anda ütä millätçe gubernator Alexander Tkaçev xakimiäte astında qıyırsıtıluı, xoquq bozıluı turında söyli. İnde uzğan yılda uq xäbär itelgänçä, Krasnodar ölkäsendä yäşägän 13 meñ yarımğa yaqın mäsxät törkeneñ kübese AQŞ sıyınu taptı.

1999nçı yılda Yevropa Şurasına kergändä Gruziä 3 yıl eçendä mäsxät töreklären watannarına qaytaru mäs''äläsen xäl itäçägen wäğdä itkän ide. Ämma bügengä qadär nindider waq qağäz eşlärennän qala başqa ber ni dä eşlänmägän. Gruziägä barı tik berniçä keşe qayta alğan.

Gruziä çittän tulı ber xalıqnı qaytaru belän bäyle qurquların yäşermi. Elek mäsxät törekläre yäşägän urınnarda xäzer etnik ärmännär ğömer itä. Mondağı üzgäreşlär millät-ara nizaqqa kiterergä mömkin. Şulay uq 90nçı yıllardağı separatist suğışlar näticäsendä Abxaziä häm Könyaq Osetiädän kitkän keşelär dä äle kire torğan cirlärenä qaytıp betmägän. Gruziä bügenge köndä distälägän meñ möhacirne qaytarıp urnaştırır xäldä tügel. Gruziä parlamentınıñ keşe xoquqları komitetı citäkçese deputat Elene Tevdoradze, mäsxät töreklären – Abxaziä häm Könyaq Osetiägä qaytası keşelär qaytıp betkänçe – Gruziägä kiterergä yaramıy, dip belderde.

Bu atnada Yevropa Şurası tüzemlege betüenä işarä yasadı. 24 ğınwar könne Gruziäneñ Şura äğzase bularaq ütägän wäğdäläre häm başqarğan eşläre tikşerelde. Xisapnı äzerläwdä qatnaşqan Parlamentar Assambleya wäkile Matyas Eorsi , äle söyläşülärgä qadär ük, Azatlıq radiosına, distälägän meñ möhacirne qaytarunıñ awırlığın añlıybız, ämma bu mäs''älädä ber dä alğa kiteşneñ bulmawına Yevropa Şurasına başqa inde tüzep tora almıy, dip belderde:

"Qayçan da bulsa bu eşneñ tämamlanaçağın belsäk – qabul iter idek. Ämma ber ni dä eşlänmäwne qabul itä almıybız. Legal qısalar bulırğa tieş. Gruzin xalqı arasında añlatu eşläre alıp barırğa kiräk. Gruzin xalqı ğadellekkä ışansa – imanım kamil, alar ışana, dimäk ki alar mäsxät törekläreneñ kire qaytuın da qabul itäçäk," dide Eorsi.

Düşämbe söyläşülärendä Törkiä wäkile deputat Mevlüt Çavuşoğlu da, mäsxät törekläre mäs''äläsenä borçılu belderde:

"Gruziäneñ uzğan yıllarda nindi awırlıqlar kiçergänen beläbez. Alay da bu awırlıqlar – mäsxät töreklären qaytarırğa digän wäğdalärne ütämäslek tügel. Gruziä räsmiläre tieşle qanuni, administrativ häm säyäsi şartlar tudırıp mäsxät töreklären watannarına qaytarırğa tieş," dide Törkiä deputatı.

Törkiäneñ başqa ber deputatı Murat Mercannıñ, mäsxät töreklären mäs''äläsen çişügä waqıtnı çiklärgä digän täqdimen Parlamentar Assambleya xupladı. Gruziägä 2011nçe yılğa qadär mäsxät töreklären qaytarırğa digän taläp quyıldı.

Alsu Qormaş
XS
SM
MD
LG