Sverdlov ölkäseneñ Bulanaş şaxterlar bistäsendä tatar milli üzäge eşe tağın canlanıp kitte.
80nçe yıllar axırında, ölkä külämendä berençelärdän bulıp açılğan Bulanaş tatar yäkşämbe mäktäbe üsep, zur tatar milli üzägenä äwerelgän ide. Ämma şaxtalar yabılıp, xalıq eşsezlek, bölgenlek xälenä töşkännän soñ, küp kenä tatarlarnıñ Başqortstan, Tatarstan yaqlarına qaytıp kitüe säbäple, mäktäpkä yörüçe balalar sanı bik kimede. Monnan berniçä yıl elek Bulanaş tatar yäkşämbe mäktäben yabarğa mäcbür bulğannar ide. Şuña qaramastan, tatar canlı millättäşlärebez eşne tuqtatmadılar. Xalıq ğöref-ğadätläre studiäse buldırıp, şul studiä qarşında tegü-çigü tügäräge, cır-biyu tügäräge oyıştırdılar. Monnan ike yıl elek biregä Qazaqstannıñ atqazanğan mädäniät eşleklese, baletmeyster Boris Şahğalievnıñ küçep qaytuı Bulanaş tatarları tormışın tağın da canlandırıp cibärde. Eş vokal yağınnan da, biyu yağınnan da professional nigezgä quyıldı.
Küptän tügel Bulanaş milli üzäge qarşında yañadan tatar yäkşämbe mäktäbe eşli başlawın xäbär ittelär. Mäktäpkä älegä cide genä bala yöri. Berse balalar baqçasınnan, qalğannarı başlanğıç mäktäp balaları. Här yäkşämbe könne, äniläre, äbiläre belän bergä bik teläp däreslärgä kilälär. Uqu, yazu däreslärennän tış, cırlarğa, biergä öyränälär. Musa Cälilneñ tuuına 99 yıl tuluğa bağışlanğan kiçägä anıñ şiğerlären, “Cırlarım” digän cırın öyrängännär. Üzäkkä yörüçe olı yäştäge apaları-abıyları belän bergäläp, balalar şağirneñ tuğan könenä bağışlap oyıştırılğan ädäbi-muzıykal' kiçädä qatnaşqannar. Xäzer änilär bäyrämenä bağışlap, bergäläp zur konsert äzerlilär.
Şunısı qızıqlı, tatar yäkşämbe mäktäbe uqıtuçısı Daniä Ğällämova – saf başqort qızı. Tatar telen uqıtırğa awır tügelme, digän sorawğa ul Tuqay tele, Cälil tele belän balaçaqtan uq mawığuın, tatar telendä gazeta-jurnallar uqıp üsüen äytte. Tatar telen bik yaratam, şuña kürä söyläşäm dä, dide ul.
Tuqay tele belän bergä, Daniä Qurmanayıvna üz telen dä yarata, onıtmıy. Bigräk tä Başqortstan ilendäge tuğan awılına qaytqaç, saf başqortça, üzebezçä itep söyläşergä tırışam, üz telen onıtqan dimäsennär, -di ul.
Üzäkkä yörüçelär arasında beleme buyınça tatar tele uqıtuçısı bulğan tatar qızı Läysän Xäkimova da bar. Rus cirendä tuıp üsep, tatarçanı qayçandır Bulanaş yäkşämbe mäktäbe qısalarında ğına öyrängän qız, Qazanda uqıp qaytqannan soñ, iskitkeç döres, matur itep tuğan telendä aralaşa. Läysän Qazan däwlät universitetınıñ tatar tele fakul'tetında uqıp, tatar häm ingliz telläre belgeçe diplomı alğan. Uqıp betergäç, tuğan yaqlarına qaytqan. Tatar mäktäbe, tatar klassı yuq, yäkşämbe mäktäbe genä qıznıñ alğan belemnären qullanırğa mömkinlek birmi. Şuña kürä Läysän urta mäktäptä ingliz tele uqıtuçısı bulıp eşli. Här yalda milli üzäkkä millättäşläre belän aralaşırğa dip kilä. Biyu däreslärenä bik teläp yöri. Ğomumän, üzebezneñ tatarlar belän aralaşırğa yörep, min can tınıçlığı, räxätlek tabam, di ul.
Milli üzäkkä bügen törle yäştäge barlıq millät keşeläre, bigräk tä yäşüsmerlär bik teläp yörilär. Yäşlärne biregä matur itep biergä öyränü mömkinçelege tarta bulsa kiräk. Boris Zaqiroviç Şahğaliev alar belän bergä säxnägä çığarlıq törle iyüllär quyğan. Qarap torsañ, xäyran qalırlıq: matur da, näfis tä xäräkätlär belän aqqoştay yözüçe qızlar, ğäyrätle batır yegetlär biüdä yäşilär kebek. Eş näticäse küzgä kürensä dä, Boris äfändeneñ küñele töşenke.
Eş şunda, ike yäş balası, xatını älegä qädär grajdanlıq ala almıylar. Öç yılğa yaqın törle busağalarnı taptap, sañğırawlanıp yörülärgä, törle dokumentlar, beleşmälär, käğäzlär cıyuğa qaramastan, ğailä bernindi xoquqsız, ber äti keşeneñ keçkenä genä xezmät xaqına qarap yäşärgä mäcbür.
Boris äfände ğacizlektän inde nişlärgä dä belmi. Törle çinovniklarnıñ tel töbe, açıqtan-açıq äytmäsälär dä, rişwät yağına borıla kebek, di ul. İke balanı, olı yäştäge änisen, eşsez xatının tuydırırğa mäcbür ğailä başı urındağı keşelärgä rişwät öçen aqça taba almam di. Ğädellekne, döreslekne taba almağanına ärni.
- “Cämğiätneñ bügenge xaläten min buş bilgesezlekkä ırğılıp baruçı poyezdğa tiñlär idem, - di ul, - qayberäwlär bu poyezdnıñ iñ yaxşı yomşaq kupe vagonnarına utırğan, tübänräkläre platskartta, annan soñ qatı utırğıçlarda, ä bezneñ işeläre köç-xäl belän idängä qısılışqan. Yuğarı qatlamdağılar tübändägelärne küralmıy, mısqıllıy, tübänsetä. Alar ber töşençäne añlamıylar – barısı da ber poyezdda baralar bit, buşlıqqa... Alarğa berläşäse ide, poyezdnı tuqtatıp, yaña yulğa cibäräse...”
Milli üzäk citäkçeläre Şağalievlar ğailäsenä quldan kilgänçä yärdäm itep qaradılar inde. Xäzer ğailä öçençe tapqır Qazaqstanğa, yaña beleşmälär artınnan barırğa cıyına. Qatlawlı byurokratiäm kirtäläre qayçan cimereler – belüçe yuq.
Fäwiä Safiullina.
Yekaterinburg
