Rusiäneñ qayber töbäkläre üz pensionerlarına transportta buşlay yörü mömkinlegen qaldırdı, monıñ öçen finans awırlıqnı üz östenä aldı. Xäle citmägän töbäklärdä pensionerlarğa qayda 100, qayda 200 sum tülände.
"Monetizasiä" – Rusiä pensionerları başına ğına töşkän afät tügel, xörmätle tıñlawçılar. Belgeçläre fikerençä – buşlay xezmät kürsätü urınına - pensiä yä eş xaqına östäp aqça tüläw – bazar iqtisadınıñ ber öleşe. Angliädä, misal öçen pensiägä 65 yäştän çığalar. Älbättä, törle säbäplärdän yalğa irtäräk çığuçılar da bar, ämma transportta buşlay yörü xoquqı 65 yäş tulğaç birelä. Başta Angliä pensionerlarınıñ taşlamaları yuq, taşlama digännän dä biredä – üz üzen qarıy almağan, eşli almağan keşelärgä genä däwlät aqça birä. Angliädä pensiäneñ küläme – soñğı yıllardağı eş xaqına ber niçek tä bäyle tügel. Här keşe pensiägä çıqqanda bilgele ber külämdä däwlät pensiäsen ala. Ägär dä ğömer buyı keşe üze nindi dä bulsa pensiä fondına aqça salıp barğan bulsa – dimäk däwlät bilgelägän külämnän kübräk alaçaq.
Germaniä turında uzğan atnada söyli başlağan idek, xörmätle tıñlawçılar. 2005nçe yılğa Germaniä 5 million eşsezlär sanı belän kerde, 1933nçe yılda xakimiätkä Hitler kilgändä bulğan krizis däräcäsenä citte. Räsmi bulmağan mäğlümatlär – eşsezlär sanı tağın da kübräk, 6-7 millionğa citä, di. Oppozisiädäge xristian-demokratlar Gerhard Şröder xökümäteneñ iqtisadi säyäsätenä kisken täñqit belderä. Rusiädä bik küp qarşılıqlar tudırğan 122nçe qanun belän ber waqıtta Germaniädä Harz-4 isemle qanun ğamälgä kerde. Biredä dä uram cıyınnarı häm qarşılıqlar Rusiädän kim bulmadı. Bu xaqta tulıraq mäğlümat alır öçen bez radiobıznıñ elekke xäbärçesenä, xäzer isä Germaniädä yäşäwçe İldar Äxmätşinğa möräcäğät ittek...
Ildar: Älbättä, älege qanun eşsezlekne kimetü öçen eşlängän. Qırıs qanun bu.......(tulıraq mäğlümat Azatlıqnıñ şimbä tapşıruında)
Älbättä, monda Germaniä beläm Rusiäne, bigräk tä xalıqnıñ sosial däräcäsen çağıştırunı maqsat itep quymadıq, xörmätle tıñlawçılar. Germaniänä urta qatlam bik köçle. Waq häm urta eşquarlıq – iqtisadnıñ nigezen täşkil itä. Germaniädä yaña yıldan çıqqan Harz-4 qanunı turında İldar Äxmätşinnı tıñladıq. Anıñ süzlärenä qarağanda, ilneñ üzendä eşsezlär sanı artuına qaramastan, çit illärdän belgeçlär kiterü tuqtatılmağan. Germaniä kiresençä üzenä faydağa eşli. Äytik, şul uq Rusiädän kilgän belgeçläre Germaniägä üz belemnäre, üz täcribälären alıp kilä....
Rusiägä kire qaytıp anda qanunnarnı qabul itkänçe – mäğlümat çaraları häm säyäsi dairälärdä fiker alışu mömkinlegen tikşerik. Mäskäw sosiologı Mark Urnov fikere:
"Bilgele bulğança Rusiä parlamentında küpçelekne "Berdäm Rusiä" täşkil itä, şunıñ öçen bäxäsläşep torunıñ mäğnäse dä yuq. Ämma fiker alışu mömkinlege bar. Räsmi xakimiätlär saylawlarda qatnaşuçılarğa basım yasamasa, oppozisiä irekle mäğlümat çaraları aşa üz fikeren belderä başlasa, älbättä, mäğlümat çaraları çınnan da irekle bulsa – şul oçraqta ğına belgeçlärgä fiker alışırğa yul açılaçaq. Şul çaqta Dumağa başqa törle fiker yörtüçelär elägä alaçaq, aldan xalıq arasında soraştıru ütkärelep – yaña täqdimnärneñ barlıq yaqları qaralıp, näticälär yasalaçaq. Ozaq eş bu, ämma demokratiä – tiz eşlänä torğan eş tügel. "
İnde pensiälär häm sosial taşlamalardan böten dönyanı, şul sanda Tatarstan häm Başqortstannı da qızıqsındırğan häm borçığan ber mäs''älägä tuqtalıyq. Dollarnıñ bäyäse töşä. Çit il aqçalarınnan iñ küp dollar xisapların totqan Rusiä bankları da soñğı waqıtlarda amerikan aqçasınnan arınıp yevroda eş itüne xup kürä. Qazandağı eşquar Leniza Muxtarova:
"Olılar elekkege kebek äle aqçanı dollar belän sanıy. Yäşlär yevroğa küçä inde. Çit illärgä çıqqanda da yevro alıp çığalar. "
Belgeçlär dollarnıñ kiläçägenä pissimistik qaraş belderä. Anıñ bäyäse tağın da töşäçäk dip farazlana. Üzäk banklar ğadättä – qaysı çit il aqçalarınıñ kübräk buluı turında mäğlümat birmi. Ämma uzğan ayda ütkärelgän tikşerülär, yevro xisaplarınıñ artuın kürsätä. New Yorktağı valyuta belgeçe Aşraf Laidi, bu - banklar dollarlarnı satıp yevro ala digän süz tügel, di.
"2 yıl elek Rusiädä çit il aqçaları külämeneñ 90%tı amerikan dollarında ide, xäzer bu san 80%. Häm qayber üzäk banklar monı tağın da kimetergä tırışa. Üzäk banklarnıñ kübese – bu mäğlümatne açıqlarğa telämi. Ämma çit il aqçaları belän säwdä itüçelär monı sizde," di Laidi.
Böten illär dä qotqığa birelmi. dollar bäyäseneñ töşüe Yaponiä banklarına ber nindi dä yoğıntı yasamağan. Londondağı iqtisad mäktäbe belgeçe Gianluca Benigno, üzäk banklarnıñ dollardan yevroğa küçü omtılışı – dollar öçen yaxşı yañalıq tügel, di.
"Üzäk banklar yevronı – qullanışta ciñel häm ışanıçlı aqça dip kürä başladı. Kiläse aylarda bu xaqta fiker alışular bulır äle. Rusiä dä – älege üzgäreşlär turında äle berniçä ay elek kenä xäbär itte. Äle bu mäs''älä turında söyläşülär bulaçaq" Amerikan dolları dönyada säwdä itü öçen iñ caylı häm ışanıçlı aqça berämlege däräcäsen şulay itep yuğaltamı inde? Eye, dip farazlana. Ämma tulıraq itep bu sorawğa Angliäneñ Leeds Universitetınıñ iqtsad professorı Malcolm Sawyer cawap birä:
"Dollar üz bäyäsen yuğaltqançı äle 10-20 yıl waqıt üter. Älegä dönyada dollar belä eş itälär, neft bäyäse dollar belän isäplänä, böten illärdä dollar qabul itelä. Şulay itep, uylawımça, dollar äle küpmeder waqıt üz däräcäsen saqlap qalaçaq, ämma barıber yevro däräcäsennän tübänräk bulaçaq"
100 sum dip atalğan şuşı tapşıruıbız bügengä tämam, xörmätle tıñlawçılar. Bu söyläşülärne bez kiläse atnalarda da däwam iterbez.
Fänis Fätxi, Ufa Nail Alan, Tömän Mälikä Basır, Qazan Alsu Qormaş
"Monetizasiä" – Rusiä pensionerları başına ğına töşkän afät tügel, xörmätle tıñlawçılar. Belgeçläre fikerençä – buşlay xezmät kürsätü urınına - pensiä yä eş xaqına östäp aqça tüläw – bazar iqtisadınıñ ber öleşe. Angliädä, misal öçen pensiägä 65 yäştän çığalar. Älbättä, törle säbäplärdän yalğa irtäräk çığuçılar da bar, ämma transportta buşlay yörü xoquqı 65 yäş tulğaç birelä. Başta Angliä pensionerlarınıñ taşlamaları yuq, taşlama digännän dä biredä – üz üzen qarıy almağan, eşli almağan keşelärgä genä däwlät aqça birä. Angliädä pensiäneñ küläme – soñğı yıllardağı eş xaqına ber niçek tä bäyle tügel. Här keşe pensiägä çıqqanda bilgele ber külämdä däwlät pensiäsen ala. Ägär dä ğömer buyı keşe üze nindi dä bulsa pensiä fondına aqça salıp barğan bulsa – dimäk däwlät bilgelägän külämnän kübräk alaçaq.
Germaniä turında uzğan atnada söyli başlağan idek, xörmätle tıñlawçılar. 2005nçe yılğa Germaniä 5 million eşsezlär sanı belän kerde, 1933nçe yılda xakimiätkä Hitler kilgändä bulğan krizis däräcäsenä citte. Räsmi bulmağan mäğlümatlär – eşsezlär sanı tağın da kübräk, 6-7 millionğa citä, di. Oppozisiädäge xristian-demokratlar Gerhard Şröder xökümäteneñ iqtisadi säyäsätenä kisken täñqit belderä. Rusiädä bik küp qarşılıqlar tudırğan 122nçe qanun belän ber waqıtta Germaniädä Harz-4 isemle qanun ğamälgä kerde. Biredä dä uram cıyınnarı häm qarşılıqlar Rusiädän kim bulmadı. Bu xaqta tulıraq mäğlümat alır öçen bez radiobıznıñ elekke xäbärçesenä, xäzer isä Germaniädä yäşäwçe İldar Äxmätşinğa möräcäğät ittek...
Ildar: Älbättä, älege qanun eşsezlekne kimetü öçen eşlängän. Qırıs qanun bu.......(tulıraq mäğlümat Azatlıqnıñ şimbä tapşıruında)
Älbättä, monda Germaniä beläm Rusiäne, bigräk tä xalıqnıñ sosial däräcäsen çağıştırunı maqsat itep quymadıq, xörmätle tıñlawçılar. Germaniänä urta qatlam bik köçle. Waq häm urta eşquarlıq – iqtisadnıñ nigezen täşkil itä. Germaniädä yaña yıldan çıqqan Harz-4 qanunı turında İldar Äxmätşinnı tıñladıq. Anıñ süzlärenä qarağanda, ilneñ üzendä eşsezlär sanı artuına qaramastan, çit illärdän belgeçlär kiterü tuqtatılmağan. Germaniä kiresençä üzenä faydağa eşli. Äytik, şul uq Rusiädän kilgän belgeçläre Germaniägä üz belemnäre, üz täcribälären alıp kilä....
Rusiägä kire qaytıp anda qanunnarnı qabul itkänçe – mäğlümat çaraları häm säyäsi dairälärdä fiker alışu mömkinlegen tikşerik. Mäskäw sosiologı Mark Urnov fikere:
"Bilgele bulğança Rusiä parlamentında küpçelekne "Berdäm Rusiä" täşkil itä, şunıñ öçen bäxäsläşep torunıñ mäğnäse dä yuq. Ämma fiker alışu mömkinlege bar. Räsmi xakimiätlär saylawlarda qatnaşuçılarğa basım yasamasa, oppozisiä irekle mäğlümat çaraları aşa üz fikeren belderä başlasa, älbättä, mäğlümat çaraları çınnan da irekle bulsa – şul oçraqta ğına belgeçlärgä fiker alışırğa yul açılaçaq. Şul çaqta Dumağa başqa törle fiker yörtüçelär elägä alaçaq, aldan xalıq arasında soraştıru ütkärelep – yaña täqdimnärneñ barlıq yaqları qaralıp, näticälär yasalaçaq. Ozaq eş bu, ämma demokratiä – tiz eşlänä torğan eş tügel. "
İnde pensiälär häm sosial taşlamalardan böten dönyanı, şul sanda Tatarstan häm Başqortstannı da qızıqsındırğan häm borçığan ber mäs''älägä tuqtalıyq. Dollarnıñ bäyäse töşä. Çit il aqçalarınnan iñ küp dollar xisapların totqan Rusiä bankları da soñğı waqıtlarda amerikan aqçasınnan arınıp yevroda eş itüne xup kürä. Qazandağı eşquar Leniza Muxtarova:
"Olılar elekkege kebek äle aqçanı dollar belän sanıy. Yäşlär yevroğa küçä inde. Çit illärgä çıqqanda da yevro alıp çığalar. "
Belgeçlär dollarnıñ kiläçägenä pissimistik qaraş belderä. Anıñ bäyäse tağın da töşäçäk dip farazlana. Üzäk banklar ğadättä – qaysı çit il aqçalarınıñ kübräk buluı turında mäğlümat birmi. Ämma uzğan ayda ütkärelgän tikşerülär, yevro xisaplarınıñ artuın kürsätä. New Yorktağı valyuta belgeçe Aşraf Laidi, bu - banklar dollarlarnı satıp yevro ala digän süz tügel, di.
"2 yıl elek Rusiädä çit il aqçaları külämeneñ 90%tı amerikan dollarında ide, xäzer bu san 80%. Häm qayber üzäk banklar monı tağın da kimetergä tırışa. Üzäk banklarnıñ kübese – bu mäğlümatne açıqlarğa telämi. Ämma çit il aqçaları belän säwdä itüçelär monı sizde," di Laidi.
Böten illär dä qotqığa birelmi. dollar bäyäseneñ töşüe Yaponiä banklarına ber nindi dä yoğıntı yasamağan. Londondağı iqtisad mäktäbe belgeçe Gianluca Benigno, üzäk banklarnıñ dollardan yevroğa küçü omtılışı – dollar öçen yaxşı yañalıq tügel, di.
"Üzäk banklar yevronı – qullanışta ciñel häm ışanıçlı aqça dip kürä başladı. Kiläse aylarda bu xaqta fiker alışular bulır äle. Rusiä dä – älege üzgäreşlär turında äle berniçä ay elek kenä xäbär itte. Äle bu mäs''älä turında söyläşülär bulaçaq" Amerikan dolları dönyada säwdä itü öçen iñ caylı häm ışanıçlı aqça berämlege däräcäsen şulay itep yuğaltamı inde? Eye, dip farazlana. Ämma tulıraq itep bu sorawğa Angliäneñ Leeds Universitetınıñ iqtsad professorı Malcolm Sawyer cawap birä:
"Dollar üz bäyäsen yuğaltqançı äle 10-20 yıl waqıt üter. Älegä dönyada dollar belä eş itälär, neft bäyäse dollar belän isäplänä, böten illärdä dollar qabul itelä. Şulay itep, uylawımça, dollar äle küpmeder waqıt üz däräcäsen saqlap qalaçaq, ämma barıber yevro däräcäsennän tübänräk bulaçaq"
100 sum dip atalğan şuşı tapşıruıbız bügengä tämam, xörmätle tıñlawçılar. Bu söyläşülärne bez kiläse atnalarda da däwam iterbez.
Fänis Fätxi, Ufa Nail Alan, Tömän Mälikä Basır, Qazan Alsu Qormaş