Accessibility links

Azatlıq bäygeseneñ ciñüçeläre bilgelände


Xalıqara Ana tele köne dä ütep kitte, şuşı uñaydan Tatarstanda uzdırılğan Ana tele aylığı da tämamlanıp kilä. Xäzer inde älege çaralarğa keçkenä genä näticälär dä yasap bula. Bez dä, nihayät, Azatlıq radiosında ütkän bäygeneñ yomğaqların sezgä citkererbez.

İnde xäbär itkänebezçä, bu aralarda tatar teleneñ bügenge torışı, xälen tikşerügä bağışlanğan çaralar, ana telen saqlap qalu, anı üsterü yulları tikşerelgän cıyılışlar, fiker alışular bik küp buldı. Mondıy çaralar fänni oyışmalarda, matbuğatta ğına tügel, yuğarı uqu yortlarında da uzdı. Mäsälän, Qazan däwlät universitetınıñ tatar filologiäse fakul’tetında. Äytergä kiräk, xäzerge köndä tatar yäşlären ana telen belmäwdä, añarda söyläşergä telämäwdä, ğomumän, millätne saqlamawda bik küp ğäyepläsälär dä, milli canlı yäşlärebez dä az tügel. Mäsälän, Qazan däwlät universitetınıñ studentı Aydar Camali. Xäzer ul sezgä üzläreneñ uqu yortlarında uzğan tellärgä bağışlanğan çara turında söylär, tatar teleneñ yazmışı turında uylanuları belän büleşer.

21 fevral' – Xalıqara ana tele köne. Qazan däwlät universitetınıñ tatar bülege dä bu bäyrämnän çittä qalmadı. Biş yıl buyı rättän şuşı uñaydan fakul'tet külämendä bäyräm uzdırıla. Bıyıl bu traditsiäneñ üzençä keçkenä genä yubileyı da buldı. Qızğanıçqa qarşı, bäyrämdä qunaqlar ğına yuq ide. Bu añlaşıla da: fänni kitapxanäneñ konferensiä zalına kemnärne genä sıydırıp beterep bulır ide ikän? Ä menä 2004 yılda ütkän çarada pedagogiä universitetınnan häm awıl xucalığı akademiäsennän tatar şäkertläre dä cıyılğan ide. Şulay uq universitetnıñ başqa fakul'tetlarınnan da ütep-sütep yörüçelärdä qızıqsınu tudırğan ide.

Bıyılğı bäyräm tatfak dekanı İskändär Ğiläcev notığı belän açıldı. Ul tatar xalqınıñ ütkäne, kiläçäge turında äytep kitte. Studentlarğa tatar xalqı yazmışı öçen cawaplılıqları turında iskä dä töşerde, alarnı uqudan tış waqıtlarda rusça söyläşep yörülärennän dä kisätte. Älbättä yäşlär barısın da añlıylar, üzlärenä dä uñaysız bulıp kitte. Läkin, başqa bülek studentları tatarçanı işetü belän, bezgä küçmä qırğı xalıqqa kebek qırın qaraşların taşlağanğamı şunda, tuğan teldä aralaşu qıyınlaşa. Belmim, ällä bez qıyusız, ällä psixologik basım köçleme?

Anısı yarar, niçek tä däreslärdä, öydä söyläşäbez, onıtılmas la tatar telebez. Nişläpter avtobustağı konduktorlar belän kibettäge satuçılar ğına bezneñ açıq yöz belän tuğan teldäge möräcäğätlärne añlamıylar. Ber añlamıylar, ike añlamıylar, niçektä teşne qısıp tüzäm... Öçençesendä yänä rus tele pozitsiälärne dawlıy başlıy. Yarıy äle min tatfakta uqıym, “tatar däwlätçelege tarixı” belän “XX yöz tatar xalqı tarixı” fännären sanamağanda, qalğannarı tatarça uqıtıla bit. Zur teläk belän qıyulıq tuplap bulsa, tatar şäkertläre awız tutırıp tuğan tellärendä Qazan däwlät universitetında söyläşep yöri başlarlar. Qızğanıçqa qarşı, texnik yuğarı uqu yortlarında äle haman da tatar telen işetü bäxetenä ireşep bulmıy. Qazan yuğarı uqu yortları buylap yöri torğaç, tuğan tel bäyräme atmosferası da tarala.

Bäyräm kiçäsenä äylänep qaytıyq. İskändär Ğiläcevnıñ Xalıqara ana tele könen iñ zur bäyräm itep uzdırırğa teläwe turındağı süzlärenä basım yasıysı kilä. Çınnan da, ni öçen bu bäyräm millätläre öçen yanıp yäşäwçelär qulına ğına qala soñ äle? Ni öçen anı respublika däräcäsenä kütärep, mitinglar uzdırıp, xalıqnı millätçelär başqarğan xezmät näticäläre belän tanıştırıp uzdırmasqa soñ? Älbättä, bäyrämnär bik küp, läkin Yaña yıl uñayınnan un könlek kanikullar oyıştırılmasa, byudjetqa tatarlarnı cıyu öçen kitkän äz genä aqça çığımı sizelmäs tä ide.

Yañadan bäyräm kiçäsenä äylänep qaytıyq. Universitetta şulay uq, yalqınlı notıqların Xatıyp Miñnegulov, Flyera Safiullina tottılar. Alar fakul'tetıbıznı bik küp mäşhür şäxeslärebez tämamlawı turında da söyläp kittelär. Tik ni öçender yuğarıraq ürmälägän sayın, şäxeslärebez yäşlär turında onıtıp baralar. Äytik, yäş şağirebez, tatar ädäbiatınıñ kiläçäge bulası keşe – Lenar Şäyexneñ balalar öçen cıyıntığı inde ällä qayçannan birle basılmıyça näşriättä yatqanın beläm, küpme matur tawışlı cırçılarıbız, talantlı teatr artistları bulırlıq yäşlärebez fakul'tet külämendä genä sünep baralar. Bazar mönäsäbätlärenä qorılğan cämğiättä sponsorlar ezlärgä kiräkter. Xökümätkä möräcäğät itsäk, bezne byurokratiä kötä. Yäşlär isä byurokratiäne yaratmıy, böten instansiälärne yörep tä, yırıp ta çığa almıy, döresräge telämi. Ni öçen soñ berär tatar bayı iğänäçe bula almıy?

Barlıq sorawlarğa da cawap tabuı qıyın. Läkin artıq pessimizmğa da bireläse kilmi. Bezneñ äle barısı da alda. Öskä taba da ürmälärbez, millätebezgä tuğrı xezmät tä itärbez Allahı boyırsa. Qıyınlıqta üskän bala malnıñ qäderen belä, çın bäxetneñ tämen dä tatıp qarıy ala bit!

Şulay itep, yäşlär dä ana tellärenä, anıñ kiläçägenä bitaraf tügel. Şunısı qızıq, alar arasında tatar tele köçle bulğan awıldan kilgän genä tügel, ä şähär yäşläre dä bar. Xalıqara ana tele köne uñayınnan Azatlıq radiosınıñ Qazan byurosı oyıştırğan bäyge dä şunı kürsätte. Bez täqdim itkän urısça süzlärgä tärcemälär cibärüçelär arasında studentlar da şaqtıy ide. Ä xäzer äydägez, nihayät, bäygeneñ ciñüçeläre belän tanışıp kitik äle. Tel, ädäbiät häm sänğät institutı belgeçläre häm Qazan byurosı xäbärçelärennän torğan jyuri bu bäygedä berençe urınnı birmäskä buldı. İkençe urınğa isä Qazan yäşäwçe, Kazanskie vedomosti gäciteneñ jurnalistı Diana layıq dip tabıldı. Bez anı qotlıybız häm Qazan studiäse belän tiz arada elemtägä kerergä täqdim itäbez. Öçençe urınnı üzeneñ tärcemäläre belän Tübän Kama yeget, xäzerge köndä Qazan däwlät universitetınıñ II kursında uquçı İlnur Miñnäxmätov yawladı. Şulay uq bez berniçä östämä büläkkä layıq keşene dä bilgelädek. Azatlıq radiosınıñ istälekle büläkläre belän Ukrainanıñ Dnepropetrovski şähärennän Fäsxievlar ğailäse, Qazannan 70 yäşlek Sania apa İl’yasova häm Tübän Kamadan Narim İxsanovqa da tapşırılaçaq. Bez alarnı barısın da qotlıybız. Ciñüçelär tiz arada Azatlıq radiosınıñ Qazan byurosı belän elemtägä kersennär ide. Şulay uq bez Aqtanıştan Zämfira Fatıxova, Surguttan Rawil Ğilfanov, Qazannan Nailä Ğataullina, Semberdän Naciä Nurmöxämmätova, Buadan Älfiä Ğöbäydullinanıñ cawapların da iskä alıp kitäse kilä.

Gölnaz İlgizär

XS
SM
MD
LG