Accessibility links

Кайнар хәбәр

Mordoviä pensionerları xakimiätne teträtte


Bıyıl yanvar häm fevral' aylarında böten Rusiädä diärlek pensionerlarnıñ l'gotalarnı aqçalata tüläw zakonına qarşı bulğan protest mitingları ütte. Şundıy mitinglar Mordoviäda da buldı.

Mordoviä xakimiätläre soñğı un yıl eçendä respublikanı Rusiäneñ iñ stabil', iñ yaxşı üseşle regionı itep kürsätergä tırıştılar. Monıñ öçen Mordoviä xalqın da, Mäskäwne dä törledän törle tsifralar, kürsätkeçlär belän bertuqtamıy tä'min itep tordılar. Şul tsifralar arasında xäyläkärläre dä bar. Mäsälän, “iqtisad üseşe zur” dip tügel, ä “iqtisad üseşeneñ tempları zur” dip; “respublika tulısınça gazlaştırılğan” dip tügel, ä “respublikada gazlaştıru tempları Tatarstannıqınnan da zur” dip maqtandılar.

Kürşe regionnar belän çağıştırğanda respublikada urtaça xezmät xaqları tübän buluğa qaramastan, azıq-tölek, benzin bäyäläre yuğarı buluğa qaramastan, radio, televidenie häm gazetalar Mordoviä xalqınıñ başqa region keşelärenä qarağanda küpkä yaxşıraq toruı turında här kön diärlek söyläp, xalıqnı niçekter gipnozlap torğan kebek buldılar. Şunnan här saylawlar waqıtında ğadi xalıq kübesençä xakimiätkä kiräkkänçä tawış birä bardı. Ä Mäskäw inde mondıy tırışlıq öçen federal' byudjettan Mordoviäğa aqçanı jällämi birde.

Şunnan Mordoviä pensionerlarınıñ protestı xakimiätlär öçen niçekter kötelmägän kebek buldı. Xalıq niçä yıllar böten närsä belän rizalaşa bardı, ä 2005 yılnıñ başında nikter qarşı bara başladı.

19 yanvar'da Rusiä prezidentı Putin belän oçraşu waqıtında Mordoviä başlığı Nikolay Merkuşkin “l'gotalarnı aqçalata tüläw bik yaxşı uza, respublikada xalıq tınıç häm, bik az keşedän başqa, böten närsä belän qänäğät” dip ışandırdı. L'gotalarnı aqçalata alunıñ yaxşı uzuın Nikolay Merkuşkin Mordoviäneñ 75 yıllıq yubileyı uñayınnan pensionerlarğa 200är sum birelüe belän añlattı. Şul yubileyğa bağışlap 20 yanvar'da Saranskida zur tantanalar ütte, törle regionnardan, şul arada Tatarstannan da delegatsiälär kilde, Rusiäneñ Däwlät Duması räise Boris Grıyzlov Mordoviäğa yubiley büläge itep östämä 375 million sum aqça birelüe turında äytte, ä inde berniçä könnän soñ pensionerlarnıñ ber törkeme Saranskidan Ruzaevkağa alıp barğan magistral' yulğa çığıp, avtomobillär xäräkäten tuqtattılar. Tizdän militsiä kilep pensionerlarnı quıp tarattı häm avtotransport yañadan yöri başladı. Berniçä pensionernı xökemgä tarttılar häm ştraflar quydılar.

Berniçä kön däwamında Mordoviä televideniesendä respublika prokurorı häm eçke eşlär ministrı zakonsız miting ütkärü öçen, yullar yabu öçen nindi ştraflar quyıla, niçä yıl törmä birelä, şunı söyläp tordılar. Qayber pensionerlarnıñ l'gotalarnı aqçalata birü belän bik qänäğät bulğan intervyuların kürsättelär. Televidenie, gazetalar “xalıqnı aldap xakimiätkä qarşı kütärer öçen provokatorlar äzer, respublikağa 20 meñ listovka kiterelgän, Mordoviä öçen palatkalar da tegälär inde”, dip qurqıttılar.

Ä 26 yanvar'da Saranskinıñ üzägendä, Sovet mäydanında kommunistlar oyıştırğan miting buldı. Mordoviä xakimiätlärennän ber citäkçeneñ dä xalıq qarşına çığarğa qıyulığı citmäde. Kommunistlardan häm pensionerlardan başqa, bu mitingqa “Yabloko” partiäse aktivistları häm Mordoviäneñ xäzerge xakimiätenä qarşı bulğan bik küp tağı keşelär kilde. Şähärneñ yıraq mikrorayonnarınnan pensionerlar kilä almasın öçen, miting aldınnan trolleybuslar yöreşen dä tuqtattılar. Şuña qaramastan, mitingta, törle isäp buyınça, biş meñnän un meñgä qädär keşe qatnaştı. Şular arasında Saranskida yäşäwçe pensioner Rafik abıy Almakayev ta ide. Ul mitinglarğa yörüeneñ säbäben şulay añlattı:

– Pensionerlarğa bik awır. Şınıñ öçen pensionerlar nibarı çıqqan ide mitingaga.

29 yanvar'ğa, şimbä köngä, “Yabloko” partiäseneñ Mordoviädağı bülekçäseneñ citäkçese Vladimir Gridin şul uq Sovet mäydanında toraq-kommunal' xucalıqta bäyälär üsügä qarşı mitingqa xalıqnı çaqırğan bula. Ämma bu mitingnı uzdırırğa birmädelär: militsiä xezmätkärläre Sovet mäydanın ike bocra belän çolğap alalar, xalıqnı mäydanğa cibärmilär, ä miting oyıştıruçı Vladimir Gridinnı totqarlap militsiägä alıp kitälär. Cıyıla barğan xalıq, mäydanğa uzalmağaç, Saranskinıñ töp uramın, Lenin prospektın yabarğa cıyına, ämma militsiä alarnı quıp tarata. Rafik abıy Almakaev söyli:

– İkençe mitingığa cıyıldılar, no anda cibärmädelär xalıqnı. Nibar yaqtan OMONsılar, militsiä oxranyat' ittelär, ikeşär rät. Cibärmädelär xalıqnı mitingığa, ploşçad'qa. Nibar uramnarnı biklägännär ide militsiä, berqayän cibärmädelär xalıqnı. İ xalıqnı tixa ğına töttelär, mitinğı bulmadı...

Pensionerlarnıñ mitingları Saranskida ğına tügel, 5 fevral'dä Lämberä awılında da buldı. Lämberä awılında kvartir öçen tüläw xaqın administratsiä 100 protsentqa qädär kütärgän ikän. Rayon başlığı Käbir Al'myaşev xalıq yanına çığa, ämma äbi-babalar säğät yarımnan artıq anı süz birmiçä totalar.

Niçek kenä bulmasın, bu mitinglarnıñ azmı-küpme faydası buldı. Rafik Almakaev şulay äytte:

– Fevral' ayında proezdnoylar birdelär, yözär manitqa.

Ämma pensionerlarnıñ bik küp problemaları äle dä çişelmi qala. Mäsälän, kvartir, telefon öçen tüläw problemaları.

– Kvartplatalar bik zur üste. Tüli idek yartışarın ğına, xazer polnost'yu tülätälär. Elektroenegiälarnı kütärdelär, gazlarğa kütärdelär, telefonnı polnost'yu tülätälär. Merkuşkin obeşçat' itä, uluçşenie bulır diep, anın süzenä bit ışanırğa yuq. Unikençe fevral'dä mitinğığa tağın xalıq çıqqısı keli.

12 fevral'da Saranskida ber genä tügel, berdän ike miting ütte. Kommunistlar Sovet mäydanında 12 fevral'dä miting ütkärergä zayavka kitergäç, şähär administratsiäsendä näq şul köndä, şul säğättä häm şul urında Agrar partiä üzeneñ mitingın uzdırırğa zayavka birep ölgergänlegen äytälär. Kommunistlarğa häm l'gotalarnı aqçalata aluğa qarşı bulğan pensionerlarğa mitinğı ütkärer öçen Teatr mäydanın birälär. Agrar partiäneñ zayavkasına soñğaraq “Yedinaya Rossiä” partiäse dä quşıla häm bu xakimiätlärneñ mitinğı bulıp çığa. Älbättä, xakimiät administrativ resursnı qullana: l'gotalarnı aqçalata birüne xuplağan mitinğığa uqu yortlarınnan studentlar, törle oyışma häm uçrejdenie xezmätkärläre kilä, Mordoviänıñ här rayon üzägennän avtobuslar belän awıl xalqı kiterelä. Şunsı qızıq, rayonnardan kilgän keşelärgä payok birälär ikän. Mäsälän, Bol'şeignatovskiy rayonnan 60 keşe kiterelä, härbersenä berär paket birelä, paket eçendä ber çäküşkä araqı, kolbasa, sır häm öç telem ikmäk.

Şulay itep, xakimiätneñ eşlären, monetizatsiäne xuplağan mitingta, räsmi mäğlümat buyınça, 17 meñ keşe bula. Alar Rusiä xökümätenä, prezident Putinğa, Mordoviä başlığı Merkuşkinğa räxmätlären beldererälär. Oppozitsiä mitingında, törle xisap buyınça, 500dän alıp 3 meñgä qädär keşe bula. Şunsı qızıq, xakimiät avtobuslarında rayon üzäklärennän kiterelgän qayber keşelär Teatr mäydanına, oppozitsiä mitinğına kitälär. Ä inde miting betkäç, Saranski üzägendäge magazinnar awıl xalqı belän tulğan ide. Älbättä, yıraq awıllardan başqalağa kilgäç, magazinğa barmıy, qaya barırğa?

“İregez mitinğılarğa yöri, sez anda yörüne kiräkme diep sanıysız?” dip sorağaç, Rafik abıynıñ xatını Railä apa şulay äytte:

– Mitinğılarğa yörü bik kiräk, çönki xalıqqa bik awır torırğa. Elke bar ide l'gotlar, l'gotlar waqıtında bezgä ciñelräk ide: kvartirnın yartısın ğına tüli idek, telefonnın yartısın ğına tüli idek, besplatno yöri idek yullarda. Ä xäzer tüläp yörü dä, tulısınça telefon öçen tüläw, sto protsent kvartir öçen tüläw – mömkin tegel, awır, awır. Belmim niçek torırbız...

Bu Saranski şähärennän irle-xatın pensionerlar Rafik häm Railä Almaqayevlar ide.

Azatlıq radiosı öçen Mordoviädan İrek Bikkinin.

XS
SM
MD
LG