Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatarstan matbuğatına küzätü: “Miras”, “Watanım Tatarstan”


Martnıñ berençe atnasında bez “Miras” jurnalınıñ 2 sanında basılğan kürenekle tarixçı İndus Tahirovnıñ “Tatarlarnı tarqatu” dip isemlängän yazmasın täqdim itäbez.Ul anda 1928-1931 yıllardağı dokument -materiallarına nigezlänep , misallar kiterep, bol'şeviklar partiäseneñ ul çorda ildä alıp barğan kolxozlaştıru häm industrial'läşterü säyäsäte turında yaza. Tatarstanda kolxozlaşu çarası- dingä qarşı kampaniä belän bergä bara. Mäçet, çirkäwlär yabılıp, alarnıñ tübälärenä flaglar elenep , alarnı mäktäp, klublarğa äyländerep, mullalarğa qarşı quyıp alıp barıla bu eşlär. Partiäneñ ikmäk xäzerläw programmasın tormışqa aşıru öçen 1930 yılnıñ 16 oktäberendä BKP(б) ölkä komitetı sekretare Abdullin aktivistlar cıyılışında yıllıq 12 meñ sentnerğa tağın 10 meñ sentner ikmäk östärgä ämer birä. Bu ğädelsez ämergä qarşı çığuçılar da bula. Ämma qarşı çığuçılarnı RSFSRnıñ Cinayät kodeksınıñ 61 matdäse nigezendä cawapqa tartılırğa tieş bulalar. Kolxozlaştıru yañaça yäşäw xäräkäte bulsa da, yañaça, keşe belän idärä itä belmägän, anı iskeçä qamçılaw ısulı belän alıp barğan respublika citäkçeläre, üzläre dä rayon citäkçelären Tatarstan cömhüriäteneñ Yuğarı sudına birergä mäcbür buluları turında belderä ul. Häm misal itep Älmät rayonınıñ keşe milken konfiskatsiäläwlärgä barıp citkän Söläy awılında barğan xällärne kiterä. Mäxkämä tarafınnan rayon citäkçeläreneñ ülem cäzasına häm törle srokka irektän mäxrüm itelüläre turında söyli ul. Mondıy xällär respublikanıñ törle rayonnarında buluın da dälilli ul. Misallarnı Piträç, Bua , Arça rayonnarınnan kiterä İndus Tahirov. Şuşı çarasız qalğan, talaw- räncetülärgä tüzä almıyça, ni qılırğa belmägän xalıq aldında şul uq yıllarda industrial'läşterü säyäsäte başlana. Xäzer , İndus Tahirovnıñ “Tatarlarnı tarqatu” dip isemlängän bu yazmasınnan tağın ber özek tıñlağız“Obkom sekretare Razumov tatarlarnı Donbassqa ozatuda ayıruça aktivlıq kürsätä. 1931 yılda ğına Tatarstan kimendä 25000 tatarın çitkä cibärä. Alarnı üzläre teläp kitkändäy kitärgä mäcbür itälär. Ä ber işlären qualar yäisä sörälär. Älbättä, tatarlar ber Donbassqa ğına cibärelmi. Mäğlümatlarğa qarağanda , Donbassta 35000 tatar eşlägän, 1931 yılnıñ yazğı verbovkası näticäsendä biregä tağın 15000 tatar kilä. Ural , Seber, Arxangel'sk, Leningrad ölkäläre, Baqu, xätta Mäskäwneñ üzenä dä , mäsälän, “Metrostroyğa, “Vodokanal”ğa tatarlar küpläp cibärelä. Älbättä bolay da küpsanlı bulmağan tatar xalqı zägıyf'länä, demografiä üseşe küp märtäbälärgä qısqara”. Sez İndus Tahirovnıñ “Tatarlarnı tarqatu” dip isemlängän yazmasınnan ber özek tıñladığız. Äye, “Oşbu yıllarda krest'yan xalqına qarata kürsätelgän repressiälär , ğädelsezleklär barı tik awıl xalqına ğına qarata yünälgän dip uylaw hiç tä döres bulmas ide. Oşbu yaman repressiälär xalqıbıznıñ hämmä qatlawına da ütep kerä. Äytik, 1920 yıllarda intelligentsiägä qarata başlanğan repressiälär 1930 yıllarda tağın kiñräk qolaç cäyä. Menä şul intelligentsiä wäkilläreneñ awıl xalqına yärdäm itärgä tırışuı turında faktlar küp oçrıy”,- di ul.

Ä “Watanım Tatarstan”gäziteneñ 4 marttağı sanında “Yıraqqa kitep qara” säxifäsendä gäzitneñ baş möxärrire Miñnazıym Safarovnıñ “Anda bezgä eş qıyın” dip isemlängän mäqäläse urın alğan. Miñnazım Safarov üzeneñ Törkiägä barıp qaytqannan soñ tuğan fikerläre belän urtaqlaşa. “ Bezdän ayırmalı bularaq Törkiädäge matbuğatnıñ , televidenie häm radionıñ, mäğlümat agentlıyklarınıñ barısı da diärlek xosusıy. Däwlätneke digännäre dä aksionerlaştırılğan . Xökümättän aqça aluçılarğa şiklänep qarıylar ikän biredä,”-dip yaza ul.

Xörmätle radio tıñlawçılar. Sez, “Matbuğat közgese” iseme astında Tatarstan matbuğatına küzätü tıñladığız. Bu atnada bez Miras jurnalınıñ 2 sanında basılıp çıqqan İndus Tahirovnıñ “Tatarlarnı tarqatu” dip isemlängän yazması turında söylädek. Häm “Watanım Tatarstan” Yazmalardan özeklärne Räfis Cämdixan uqıdı. Tapşırunı Mälikä Basıyr äzerläde. Azatlıq radiosı, Qazan.

XS
SM
MD
LG