Accessibility links

Кайнар хәбәр

Amerikan belgeçläre Ğäräp dönyasına qarata säyäsätne üzgärtergä kiñäş itä


Bush administratsiäse Ğiraq häm Fälästin cirlärendä ütkän saylawlarnı, Livandağı soñğı täräqqiätne küpmeder däräcädä qazanış dip bäyäli ala. Ämmä Washingtondağı bäysez tikşerenü üzäge iğlan itkän yaña xisapqa qarağanda ğäräp-amerikan mönäsäbätläre soñğı distä yılda iñ tübän däräcäsenä töşkän. Älege xisapta Quşma Ştatlarğa Yaqın könçığış säyäsäten üzgärtergä kiñäş itelä.

Quşma Ştatlarnıñ ğäräp dönyası belän mönäsäbätlären cayğa salu maqsatında bu xisapta amerikan xökümätenä küp törle kiñäşlär äytelä: Yaqın könçığış illäre iqtisadına yärdäm itüdän başlap, amerika belän ğäräp dönyası arasındağı ayırmalarnı öyränü öçen ike-yaqlı maxsus törkemnär buldıruğa qädär. Şulay da, belgeçlär fikerençä, Quşma Ştatlar öçen xäzer iñ möhime – tıñlaw, däwlät citäkçelären genä tügel, ä ğadi xalıqnı da.

Strategik häm xalıqara tikşerenülär üzäge yärdämendä ütkärelgän tikşerü waqıtında Morokko, Söğüd Ğäräpstanı, İordaniä, Livan, Mısır, Berläşkän Ğäräp Ämirleklärendä yäşäwçe 3 meñläp ğäräptän soraşular ütkärelgän. Näticädä, Ğäräp Amerikan institutı belgeçe James Zogby süzlärençä, şul açıqlanğan: bu keşelär öçen iñ ähämiätle mäsälä – Ğiraq ta tügel, üz illärendäge reforma da tügel:

Audio (James Zogby)

"Bezneñ söyläşülärdän şul açıqlandı, di Zogby, ğäräplärneñ Quşma Ştatlarğa mönäsäbäten bilgelägän töp mäsälä ul – Ğäräp-İzrail konfliktı. Şuña kürä, ägär Quşma Ştatlar demokratik, imin İzrail belän yänäşädä demokratik, imin Fälästin däwläte tözüzne alğa sörmäsä, bu kiñäşlärneñ faydası küp bulmayaçaq."

Zogby süzlärençä, cawap birgän ğäräplär Amerikanıñ İzrailne xuplawdan tuqtawına häm ğädel aradaşçı bula aluına ışanmıy. İzrail-Fälästin mäsäläse berençe urında torsa da, ğäräplär üz illärendä dä üzgäreşlär teli, tik bu oçraqta alarnı borçığan töp närsä – demokratiä tügel:

Audio (James Zogby)

"Bez alarğa: sezneñ öçen iñ möhim mäsälä närsä, sezneñ ildä närsäne üzgärtergä kiräk, digän sorawlar birdek. Kübese – yäşäw şartların dide. Mäğärif sistemasın yaxşırtu, eş urınnarın arttıru, sälämätlek saqlaw, yaxşıraq tormış, tirä-yün moxit, didelär. Häm şunnan soñ ğına demokratiä, reforma, säyäsi bäxäs, xatın-qız xoquqları äytelde."

Zogby süzlärençä, cawap bürüçelärneñ kübese Quşma Ştatlarnıñ alarnıñ eçke eşlärenä tıqşınuın telämäwenä basım yasağan.

Xisapnı äzerläwçelärneñ berse, zamanında Morokkoda ilçe bulıp torğan Edward Gabriel süzlärençä, alğa taba Bush administratsiäse ayırım ilbaşlarına ğına tügel, ä kiñräk ğäräp cämäğätçelegenä tayanırğa tieş:

Audio (Edward Gabriel)

"Minemçä, bu xisapta açıq çağılış taptı: bez kiñräk, tiränräk partnerlıq buldırırğa tieş, bezneñ belän riza bulğan keşelär belän genä tügel."

Xisap öçen cawaplı komissiä räise, Bill Clinton çorında saqlanu ministrı wazifasın tartqan William Cohen süzlärençä, xäzer Yaqın könçığışta demokratiä urnaştıru ideası, berniçä yıl elek kebek, "tozsız" bulıp kürenmi. Şulay da, demokratiä bu töbäkkä tiz arada kilmäyäçäk, Quşma Ştatlarğa tüzemle bulırğa kiräk:

Audio (William Cohen)

"Bez, ğäräp citäkçeläre, ğäräp xalqı ni äytkänen tıñlarğa, isäpkä alırğa tieş. Mädäniäten, dinen, yäşäw räweşen, teläklären añlarğa. Bez demokratiäne köçläp tağa almıybız, bez anı taläp tä itä almıybız. Bez anı tärbiälärgä, çäçäk atsın öçen çaralar kürergä tieş."

William Cohen süzlärençä, ğäräp dönyasın iğtibar belän tıñlaw, beryaqtan Quşma Ştatlarğa qarata bulğan doşmanlıqnı kimetäçäk. İkençe yaqtan, bu töbäktä yaña duslar tabuda yärdäm itäçäk.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG