Ütkän tapşırularıbıznıñ bersendä bez Qazanda niçek itep tönlä yal itülär xaqında söyläşkän idek. Yäğni, bazarnıñ ber yünäleşe yal itü industriäse xaqındağı tapşıruıbızda Qazannı- tönge klubları xaqında buldı süz. Älege tapşıru efirğa çıqqannan soñ, Azatlıqnıñ Qazan byurosına şaqtıy küp çıltıratuçılar bulıp, tönge klublarnı reklamlarğa kiräkmi digän fikerlär belderüçelär dä, şul uq waqıtta. Qızıqlı mäğlümat buldı diüçelär dä buldı. Älege fikerlärne tıñlap ütkänçe, äydägez, başta, süz ni xaqında barğanlığın çamalar öçen, ütkän tapşırudan berniçä özek tıñlap ütik äle.
R.W. Eş şunda ki, ber dustım kilgän ide, tönge klubqa barasım kilä di. Qazanda, Tatarstan başqalasında di. İxlas äytäm, bulğan cirem tügel. Räfis, Aygöl, añlatığız äle, qazanda tönge klublar nindi ul, küpme, häm qunaqlar kilsä, yäş qunaqlar kilsä, ä minem qunağım könbatıştan kilgän ide, nişlärgä miña. Häm alar miña kilsä, qaya baralar? Ni kürälär? Yal itälärme, küñelläre açılamı? Azğınlıq cire mikän bu, küñel aça torğan cir mikän? Belmim.
A.N. Çınnan da, bu könnärdä bezneñ qazanda inde, küñel açu üzäkläre, urınnarı kübäyä bara.
R.C. Qazanda tönge klublar distälägän, läkin härbersenä här telägän keşe ütep kerä almıy. Bar menä şundıy major klublar. Menä Rimzil abıy klub qartası alğanmı, menä şular belän genä ütep kerä torğannar. Ğomumän, menä ul klublarğa yörilär inde studentlar. Bigräk bezneñ populyar ul “Arena” klubı. Alarnıñ här kön yazılıp quyılğan. Mäsälän, ber kön anda kerä ala studentlar taşlama belän. İkençe könne qızlar kerä ala taşlama belän. 50, 100, 150 sumğa kerep bula anda.
R.C. Bu awıl klubları kebek tügel, monda tüläp keräse, kergän öçen genä äle. Bina öçen genä tüläp keräse. Ä kergäç inde anda, sırasınmı, çäyenme, kähwäsenme satıp alasıñ. Ul uram çatlarındağı kähwälärgä qarağanda, şaqtıy qıymäträk.
Menä şundıyraq yünäleştäge tapşıru ide.
Şuşı tapşıru tulı kileş efirğa çıqqannan soñ, şaqtıy ğına kürenekle şäxeslärebez, aq şälle abıstaylarıbız şaltıratıp , räncülären belderdelär. Tatarstan möselman xatın-qızları berlege räise Älmira Ädiätullina şularnıñ berse buldı.
Tapşırunı tıñlağannan soñ, min bügen yoqlıy almadım. Çönki añlaşıla tapşırudan, Qazanğa kilä torğan, Aurupa tärbiäse alğan, faxişlekneñ tämen belgän bezneñ turistlarıbızğa bik däräcäle tönge klublar kiräk ikän digän añlaşıldı. Bu bik xäwefle xäl. Çönki 1000 yıllığına äzerlängän Qazanıbıznı kilgän qunaqlarğa menä niçek itäğätle, menä niçek aqıllı xalıq ikän bu tatarlar dip tırışabız bez. Menä şuşı eşebezne yuqqa çığaru kebek yañğıradı
Älmira Ädiätullna fikerläre şundıyraq. Menä tağın ber tıñlawıbız fikere. Döres ul üzeneñ fikeren urısça citkerä.
Avtorlar, bik qızıq qına ısul belän, Aurupadan kilgän mädäniät iñ yuğarı mädäniät dip kürsätü yulın saylap alğannar. Bu döres yul tügel
Tönge klublarğa turındağı älege tapşıruğa qarata äybät fikerdä bulğannar da yuq tügel. Küpsanlı şaltıratuçılarnı- berse menä nindi fikerdä.
Bu tapşıru bik qızıq bulıp çıqtı. Ğomumän yäşlär turındağı, alarnıñ subkul'turası xaqında tapşırular kübräk kiräk. Ä klublarğa kilgändä, alarğa yörüçelärneñ totışları üzlärennän tora
Duslar, menä şundıy fikerlär tudırğan ide, Qazandağı tönge klublarğa bağışlanğan Tatar bazarı çığarılışı.
Ul tapşıruda “Azatlıq”nıñ Qazan byurosı mödire Rimzil Wäli dä qatnaştı. Tapşıru xaqında häm bigräk tä annan soñ bulğan şaltıratularğa qarata anıñ fikeren tıñlap ütik äle.
Tatar bazarı tapşıruında efirğa çıqqan tönge klublar turındağı säxifä Azatlıqnıñ Qazan byurosı tapşıruları öçen ğädäti tügel. Tıñlawçılarıbıznıñ küpçelege kiçen eştän arıp qaytıp, yort-qura, mal-tuarın qarıy da, radio-televizor tapşıruları belän tanışıp yoqlarğa yata. Menä şul yal mizgellärendä dä bezneñ tıñlawçılarıbız millätne, cır-moñnarıbıznı, tarixıbıznı iskä ala. Azatlıqnı kübräk şundıy keşelär tıñlıy dip sanala.
Çınnan da, «Azatlıq” tıñlawçılarımın kübese öçen aqça tabu, anı sarıf itü, tönnären, xätta irtä tañğa qädär qaydadır küñel açu aktual' tügel. Döresen äytkändä Räfis Cämdixan häm Aygöl Nurlı dan tönge klublar turında soraştırıp, alar belän bäxäsläşep utırğanda, bu klublarnı iñ kiräkle häm millätkä faydalı digän fiker äytelmäde. Ämma yäşlär üz fikerlärendä qaldı. Nişliseñ, alarnıñ moña xaqı bar. Azatlıq tıñlawçıları da tönge klublarğa törleçä qarıy ikän bit.
İñ möhime, telibezme, telämibezme, bu klublar bar häm alar buş tormıy. Qazanda açılğan distälägän tönge klubta här tönne alarğa iñ kimendä ike-öç meñ keşe yal itä, çäy yäki sıra eçä. Şul isäptän tatarlar da. Kemne dä tıya almıysıñ. Üzläre äytkänçä, yäşlär subkul'turası bu. Berär fatirda, yäki restoranda araqı-kon'yaknı çümeçläp eçügä qarağanda, tönge klubta söyläşep, biep qaytu – bezneñ öçen döresräk dip cibärä bit üzläre. Aralarında studentlarnıñ küp buluı kötelmägän xäl. Dimäk aqçaları citä, bäyälär tüzärlek. Aqıllı, täüfıqlı tatar qızları da şunda yöri dilär. Ğäcäp, qähäp xällär bu bezneñ işelär qaraşına.
Tapşıruda äytelgänçä, mondıy zawedenielarnıñ milli häm mädäni eçtälege, Qazan häm tatar ruxı belän suğarıl bik şäp bulır ide. Radiobız tönge klublarğa barırğa ügetlämiçä, xaqiqätne genä kürsätte. Şuña kürä, duslar, ränci kürmägez. Kemnärder tege yäki bu räweştä yal itä ikän, üzläre qarasın. Üzläre genä tügel, böten cämğiät belän dä äxlaq häm küñel açu turına da uylaw zıyan itmäs.
Ä xäzer tapşıruıbızda tağın ber yaña temağa küçik. Älegä qädär tatar ğäwämküläm çaralarında bik yaqtırtılmağan mäsälä- güzällek salonnarı, plastik operatsiälär yasatu mä’säläse. Güzällekneñ, maturlıqqa omtılunıñ nindi qatnaşı bar soñ bazarğa diärgä aşıqmıyq. Bu millionlağan täñkälär uynağan eşmäkärlek. Äye, xäzer çibärlekne dä satıp alıp bula. Döres älegä qädär, tanılğan şäxeslär, estrada yoldızları ğına plastik operatsiälär yasatıp yörilär ide. Şunıñ arqasında yäşlek saqlarğa omtılıp. Läkin bu berençe qaraşqa ğına şulay. Ğadi keşe dä, kesäsendä citärlek malı, häm iñ möhime teläk-niäte bulsa, aqça tüläp un-unbiş yäşkä yäşärä ala. Ä estrada yoldızlarına kilgändä, alarnı yış kürsätälär, ğäybätlären satu ciñel bulğanğa ğına. Qazanda xäzer ällä küpme maturlıq salonnarı bar. Bolarında ayaq tırnaqlarınnan alıp, çäçläreñneñ här 'börtegen diärlek ayırım –ayırım buyatıp bulsa, plastik operatsiälär yasıy torğan urınnarı ällä ni küp tügel, Tatarstanda barlığı da 7 genä urın. Temanı Aygöl Nurlı däwam itä.
Şularnıñ berse, Qazandağı Tüläwle klinika dip atalğan oyışma. Min üzem, klinikanıñ citäkçese Färit Äkbärovka kilep kergäç ük, anıñ berençe süze, yözeñ artınnan küzätmiseñ digäne buldı. Tanılğan tabipnıñ bu süzläre miña citä qaldı. Totındım soraşırğa, niçek yözeñne qarap torırğa, cıyırçıqlarnı niçek beterergä, niçek yäşlekne saqlarğa. Häm, iñ möhime, bolar küpme tora.
Audio
1931 yılda bu tüläwle klinika oyıştı. Ul yuğarı kvalifikatsiäle tabiplar tırışlığı belän barlıqqa kilgän. Monda elekkege böten Sovetlar berlegennän, dotsent, professorlardan keşelär tüläwle meditsina yärdäme ala alğannar. Monda 49 törle xezmät kürsätelä. Bötenese dä bar, mäsälän, keşe başınıñ formasın üzgärtüdän alıp, keşeneñ cenesen alıştıruğa qädär. Tatarstanda 7 klinika ğına professional yuğarılıqta mondıy xezmät kürsätä. Bügenge köndä plastik operatsiäneñ şundıy qimmätleläre bar, alarğa telägän här kem aqça citkerä almıy. Şuña kürä böten yaña barlıqqa kilgän plastik operatsiä yasaw üzäklärenä möräcäğät itü, tanışlıq aşa, tuğannar aşa, bu zur yalğışlıq. Küpçelege qaraqlıq belän, min bu süzne äytergä qurıqmıy, yalğan xezmät kürsätep bayırğa tırışa. Ällä awırunı, ällä däwlätne, yäki üz-üzlären aldarğa tırışalar, belmässeñ. Ayına küpme keşe bezgä möräcäğät itä. Bik awır soraw. Bezneñ eştä, keşeneñ qiäfäten üzgärü xezmätendä yıl fasılına qarap bilgelänä. Mäsälän, avgust ayı- bezdä qolaqlar tözätü ayı. Çönki, küp balalar üzläreneñ tırpayıp torğan qolaqlarınnan oyalalar. Avgust ayı buyına şundıy balalarnıñ qolaqların tözätü belän waqıt ütkäräbez. Xatın-qızlar bezgä törle problemalar belän möräcäğät itälär. Nigezdä, bitlärenä tulı külämle operatsiä yasaw belän. Mañgayga, muyınğa operatsiä yasatırğa kilälär. Bik tä populyar, kükräkläre zuraytırğa teläp möräcäğät itü. Borın tözeleş üzgärtü. Älbättä, ir-atlar da möräcäğät itä. İr-atlarnıñ matur kürenäseläre kilmime ällä. 50-60-65 yäşleklärgä dä operatsiälär yasağanıbız bar. Niçä yäştän kilälär, digängä, sez närsä inde, bar bit anatomiä fne. Keşe başı mäsälän 23 yäşkä qädär formalaşa. Ul waqıtqa qädär operatsiä yasaw mäğnäsezlek bit. Nigä mäsälän, 11 yäşlek qızğa operatsiägä alınırğa di. Klientnıñ teläge, bezgä, tabiplarğa, äle ul zakon digän süz tügel. Min haman äytäm, iñ äybät operatsiä ul, yasalmağanı. Qayçan operatsiä yasarğa disez. Menä közge yanına kilep basasız da, üzegezgä äytäsez, nindi min yämsez, yegetlär mine yaratmıy, menä şul waqıtta, cülärlegegez başlansa, operatsiä yasatırğa bula. Yäğni, aqılığız belän dus bulsağız, plastik operatsiälär yasatu belän ğömeregezdä dä mäşäqätlänmäs idegez. Ägär, başığız, aqılığız belän bötenläy dus bulıp betermäsägez, ul çaqta inde 15 yäştä bezne mäşäqätli başlıysız. Ä bez yış qına operatsiä sawdan baş tartabız. Menä äle ike kön elek kenä änise belän 19 yäşlek qız kilgän ide. Ayağımnı turaytasım kilä dip. Bez anıñ belän äybät kenä söyläştek. Ul añladı, operatsiä kiräkmägänlegen häm kitte. Bezdä bäyälär, Mäskäwdägegä qarağanda ike märtäbä oçsızraq. Bar 15-20 meñlek operatsiälärdä.Bar qimmäträkläre dä, oçsızraqları da. Anda pozitsiälär bik küp. Bügenge köndä küp keşelär operatsiä dip cenlänälär. Sälämät tormış alıp barsañ, bernindi operatsiä dä kiräkmi. Tabiği çibärlek saqlana ul. Basseyn, salonnarğa, fitnes klublarğa yörergä kiräk monıñ öçen. Bolay itkändä aqça da yanğa qala. Min, tüläwle klinika bulsa da, törle yullar belän aqça eşläwne maqsat itep quymıym. Bezneñ klientlar bolay da küp.
Räfis Cämdixan
