Sarıtaw şähärennän Flera xanım Ğälimcanovada Fän häm texnika programmasında bulğan Al’bert Aynşteyn turındağı yazma bik qızıqlı istäleklär uyatqan. Ul bu xaqta menä niçek yaza. 1965 yıl, Qazan däwlät pedagogiä institutınıñ çit tellär fakul’tetında uqığan çağım. Mine ber törkem studentlar belän Qazan organik-sintes zavodında eşläwçe Federativ Germaniädän kilgän almannarğa tärcemäçe wazifasın başqarırğa cibärdelär. Alois Kreppel’ digän ber nemetsqa bilgeläp quydılar. Könnärneñ bersendä ul minem instituttağı xällärem belän qızıqsınıp, sez Aynştaynnıñ kem ikänen beläsezme, Flera, dip soradı. Bez bit böyek fizik, Nobel premiäse lawreatın mäktäp busağasınnan alıp Al’bert Eynşteyn, dip äytergä künekkän. Şuña da, min sorawğa, yuq, dip cawap birdem. Kreppel’ äfände bik ğäcäplände, ise-aqılı kitte. Niçek inde yuğarı uqu yortında uqıp, Aynştaynnı belmäskä bula, närsä genä uqıtalar soñ sezgä?, dip aptıradı. Kinät kenä isemä töşte, süz bit Al’bert Eynşteyn turında bara! Tiz genä Kreppel’ äfändegä bezdä ğalimneñ familiäse Eynşteyn dip äytelä häm min anı, älbättä, belüemne künderdem. Şulay itep, min elekke Sovetlar berlegendä yuğarı belem birü däräcäsenä alman keşese qarşında äzdän genä tap töşermi qaldırdım, dip yaza Sarıtawdan Flera Ğälimcanova. Ul, şulay uq, Azatlıq radiosınıñ berär Aulaq öy utırmasında yıldan-yıl arta barğan törmädä utıruçı yäşlär, alarnıñ tormışı, belem alu däräcäläre turında da uylanırğa täqdim itä. Mäsälän, Sarıtawdağı tözätü koloniäsendä 6 yıl inde urta mäktäp eşläp kilä ikän. Anda 60tan artıq möselman, şular arasında tatarlar da bar. Küptän tügel genä möselmannar öçen namaz uqu bülmäse dä açılğan. Mäçettän Abdul xaci kilep, totqınnarğa Qor’än, ğäräpçä uqırğa öyrätä. Başqa illärdäge törmälärdä tärtip, belem birü sisteması turında söyläsägez bik qızıq bulır ide, dip yaza Flera Ğälimcanova. Şulay uq ul, üzeneñ Azatlıq radiosına yullağan tağın ber xatında Flera xanım bilgele şağir Fänis Yarullinnı uzğan tuğan köne belän qotlawnı da ütenä. Efir waqıtı az bulğanlıqtan, Yarullinğa yazılğan xatnı uqıp bulmıy, älbättä. Läkin mömkinlege bulğanda bez şağirgä yullanğan yazmanı tapşırırğa tırışırbız.
Tatarstannıñ Ägerce rayonı Çişmä awılınnan Dinar Latıpovnı isä Mäskäwdäge xäbärçebez Näzifä Kärimovanıñ anda eşläp kilüçe Zıyalılar klubı turındağı yazması ayıruça qızıqsındırğan. Aldağı tapşırularda älege klub, anıñ eşçänlege belän yaqınraq tanıştırsağız ide, klubnıñ adresın dä äytsägez ide, dip ütenä ul. Min Zıyalılar klubı äğzäläre belän daimi räweştä icadi xatlar alışıp torır idem, icadi oçraşuların da oyıştırır idem, dip yaza bezgä Dinar Latıpov. Üze turında ul küp kenä Rusiä töbäklärendäge tatar oyışmaları, matbuğat çaraları belän elemtädä torğanı turında yaza häm üzeneñ kiläçäkkä plannarı belän dä urtaqlaşa. Min Rusiäneñ häm BDB illäreneñ ere şähärlärendäge Zıyalılar klubları, milli-mädäni oyışmalar, möxtariätlär, cämğiätlär belän elemtä urnaştırırğa, tatar-başqort mäğlümät çaraları, tatar xalqınıñ kiñ qatlam icat keşeläre belän xezmättäşlektä torırğa telim, dip yaza Azatlıq radiosına Dinar Latıpov häm anıñ belän aralaşırğa telägän bar keşelär öçen üzeneñ adresın xäbär itä. Tatarstan, Ägerce rayonı, Çişmäle awılı, Tsentral’naya uramı, 15 yort. Dinar Latıpovqa.
Çirattağı xatıbıznıñ avtorı Kirov ölkäseneñ Malmıj şähärendä yäşäwçe Qasıym Äxmädiev. Ul üze Azatlıq radiosın daimi tıñlap baruı turında yaza häm bezgä berniçä täqdimen dä citkerä. Efirda 7 minut qına külämdä çığa torğan xalıqara xäbärlär waqıtın arttırıp, anda kübräk illärdäge soñğı, möhim yañalıqlar belän tanıştırırğa täqdim itä. Ağımdağı waqiğalarnı taswirlağanda, anda añlatu bötenläy yuq, dip yaza Qasıym äfände. Monda unı äytäse kilä, Azatlıq radiosı jurnalistları añlatmalar birmi, alar tıñlawçılarğa barı tik mäğlümät citkerä häm sezne belgeçlärneñ fikerläre belän tanıştıra. Şulay uq Qasıym Äxmädiev Tatarstan häm Başqortstan yañalıqları çığarılışı, tatar dönyası xäbärlärenä dä tänqidi qaraşların citkerä. Tıñlawçıbız tapşırularda kiñräk temalarğa söylärgä, kübräk mäs’älälärgä fikerläşergä, analitik tapşırular, tügäräk östäl söyläşüläre oyıştırırğa, dini tormışnı centekläbräk yaqtırtırğa täqdim itä. Häm Azatlıq radiosı citäkçelegennän tatar-başqort programmaları öçen kübräk waqıt sorarğa kiräklegen dä iskärtä. Qasıym Äxmädiev Ana tele köne uñayınnan radiobız tarafınnan ütkärelgän bäyge xaqında da üz fikerlären citkerä. Berençe qaraşqa ğadi genä kürengän bu eş millätebezgä zıyan kiterergä mömkin, di ul. Häm ni öçen ikänen dä añlata. Xattan ber özek. Här xalıqnıñ (millätneñ) üz süz xäzinäse bar. Bu xäzinä barlıq xalıqta da urtaça ber külämdä – 70-80 meñ tamır süz. Şulay bulğaç, süzlär sanı tatarda da monnan kim tügel. Niçek inde ul rusqa suıq bulğanda, tatarğa da suıq bulmasın. Şulay bulğaç, tatar, hiçşiksez, suıq süzen uylap çığarırğa tieş. Ämma ber millät, ikençe millätneñ közgedän çağılğan süräte tügel, här millätneñ üzençälege bar. Bernindi tel dä ikençe telneñ süzgä-süz, täñgäl tärcemäse tügel. Bu tatar telenä dä, rus telenä dä, başqa tellärgä dä qağıla. Bu äle şuşı süzlärgä kergän mäğnä tatar telendä yuq digän süz tügel, bu mäğnälär bezdä ikençe süzlär belän añlatıla. Azatlıqnı küp tatar tıñlıy. Redaksiäneñ andıy tabışmaqların küpçelek tıñlawçılar, älbättä, çişä almayaçaq. Şunnan, tatarlar uylana-uylanalar da, tatar tele zäğif ikän, rus tele bik bay ikän, böyek tel ikän, digän fikergä kilälär, dip yaza bezgä Kirov ölkäseneñ Malmıj şähärennän Qasıym Äxmädiev.
Ä sezneñ bu xaqta fikerläregez nindi, xörmätle tıñlawçılar? Şuşı häm başqa mäs’älälär turında, Azatlıq radiosınıñ eşçänlege, bezneñ tapşırularıbız xaqında äyter süzläregez bulsa, radiobızğa xatlar yullağız. Alarnı elektron räweştä azatliq@azatliq.ru adresına cibärep bula. Elekkeçä, poçta aşa da xat yullap bula bezgä. Adresıbız – 420012 Qazan-12, 155 abonent tartması, Azatlıq radiosı. Sezdän xatlar kötep qalabız.
Gölnaz İlgizär
