Aslan Masxadov ülemen Mäskäw üzeneñ inde altınçı yıl alıp barğan çäçän suğışında ciñä baruın, uñışqa ireşüen kürsätkän ber qazanış bularaq qullana - keşe xoquqların saqlawçı oyışma wäkilläre şundıy fiker belderä. Alar şulay uq, şuşı eşen federal'' xakimiat şaqtıy tupas häm qırıs alıp bara dip isäpli. Mäskäwdä "Human Rights Watch" oyışması belän eşläwçe Aleksandr Petrov, federal'' üzäkneñ bar telekanallar buylap Masxadov mäyeten qat-qat häm yaqınnan kürsätüe xalıqta hiç kenä dä suğış tiz genä betär digän ömet uyatmıy, di:
Audio, Aleksandr Petrov
"Masxadov mäyeteneñ şulay yalanğaç kileş häm däwlät qulındağı bar telekanallar aşa kürsätelüe keşedä fäqät ciränü häm ükenü xise genä uyata ala. Bu tınıç ber çişeleşkä ireşü yulında bernindi şöbhäsez yalğış ber närsä, bigräk tä Çeçnä kebek cirdä" di Aleksandr Petrov. Çeçnä mäs''äläsendä üzeneñ şundıy çamadan tış qırıslığın, qayberäwlär fikerençä, keşesezlegen Mäskäw Masxadov cäsadın tuğannarına birmi, anı bilgesez ber cirdä cirlärgä tırışıp ta kürsätä dip isäpli xoquq yaqlawçı oyışma wäkilläre. Rusiä xakimiate terrorçılarnıñ mäyetlären ğailälärenä birmiçä, alarnı yäşeren urınnarda cirläwne küz aldında totqan qanun çığarğan ide, xäzer inde şuña nigezlänep, Masxadovnı da terrorçı dip sanawçı Mäskäw anıñ cäsadın tuğannarına qaytarudan baş tarta. Rusiä citäkçeläre, anıq dälillär kiterä almasa da, Aslan Masxadovnıñ berniçä terror höcümenä, şul isäptän Beslan mäktäben yawlap aluğa da qatnaşı bar dip belderep kilde. Läkin şaqtıy ğına çäçän öçen Masxadov 1997-nçe yılda qanuni töstä saylanğan prezident bulıp tora. Rusiäneñ "Memorial" törkeme belän xezmättäşlek itkän Usam Baysayıv, Masxadov cäsadı belän bilgesezlek anı prezident itep saylawçılarnı üzenä kürä yañaqlaw bulıp tora dip isäpli. Anıñ fikerençä, Rusiä çäçännärneñ ruxın qaqşatırğa teli, ämma ul şul ğämälläre belän näq kiresenä genä ireşä ala - çäçän yağı tağın da nığraq qarşılıq kürsätä başlayaçaq.
Audio, Usam Baysayıv
"Bu keşelärgä ruxi basım yasaw, räncetü, taptaw, yuq itärgä omtılu bulıp tora. Ämma monıñ bötenläy kire näticägä kiterüe dä ixtimal. Masxadov cäsadı tiräsendäge xälgä keşelär bik tiskäre qarıy, alar bu uñaydan üz açuın açıqtan-açıq belderä. Häm şuşı xällärdän soñ üzlären räncetkän dip isäplägän yäşlärneñ tawlarğa kitüe şik uyatmıy" di "Memorial" törkeme belän eşläwçe Usam Baysayıv. Düşämbedä Rusiä köçläre Aslan Masxadovnıñ soñğı sıyınu urını sanalğan yortnı cimerde, räsmän bu, anda şartlatqıçlar bulu belän añlatıldı. Läkin bu añlatu, häm ğomumän, Masxadovnıñ niçek ülüe turındağı räsmi xäbär tiräsendä törle imeş-mimeşlär yörüen däwam itä. Mäskäw Aslan Masxadovnıñ Rusiägä qarşılıq kürsätü qaharmanına äylänüennän häm çäçännärneñ anıñ qäberen tabınu urınına äyländerüennän şürli. Läkin çäçännär üzläre, islamda andıy tabınu yuq, barı tik cäsadnı cirgä salu ğına möhim dip belderä. Masxadovnıñ tuğannarı tarafannan cirlänüen xätta anıñ küptänge doşmanı, xäzer Rusiä Däwlät Dumasında utırğan çäçän deputatı Äxmär Zavgayıv ta yaqlıy.
Kärim Kamal
Audio, Aleksandr Petrov
"Masxadov mäyeteneñ şulay yalanğaç kileş häm däwlät qulındağı bar telekanallar aşa kürsätelüe keşedä fäqät ciränü häm ükenü xise genä uyata ala. Bu tınıç ber çişeleşkä ireşü yulında bernindi şöbhäsez yalğış ber närsä, bigräk tä Çeçnä kebek cirdä" di Aleksandr Petrov. Çeçnä mäs''äläsendä üzeneñ şundıy çamadan tış qırıslığın, qayberäwlär fikerençä, keşesezlegen Mäskäw Masxadov cäsadın tuğannarına birmi, anı bilgesez ber cirdä cirlärgä tırışıp ta kürsätä dip isäpli xoquq yaqlawçı oyışma wäkilläre. Rusiä xakimiate terrorçılarnıñ mäyetlären ğailälärenä birmiçä, alarnı yäşeren urınnarda cirläwne küz aldında totqan qanun çığarğan ide, xäzer inde şuña nigezlänep, Masxadovnı da terrorçı dip sanawçı Mäskäw anıñ cäsadın tuğannarına qaytarudan baş tarta. Rusiä citäkçeläre, anıq dälillär kiterä almasa da, Aslan Masxadovnıñ berniçä terror höcümenä, şul isäptän Beslan mäktäben yawlap aluğa da qatnaşı bar dip belderep kilde. Läkin şaqtıy ğına çäçän öçen Masxadov 1997-nçe yılda qanuni töstä saylanğan prezident bulıp tora. Rusiäneñ "Memorial" törkeme belän xezmättäşlek itkän Usam Baysayıv, Masxadov cäsadı belän bilgesezlek anı prezident itep saylawçılarnı üzenä kürä yañaqlaw bulıp tora dip isäpli. Anıñ fikerençä, Rusiä çäçännärneñ ruxın qaqşatırğa teli, ämma ul şul ğämälläre belän näq kiresenä genä ireşä ala - çäçän yağı tağın da nığraq qarşılıq kürsätä başlayaçaq.
Audio, Usam Baysayıv
"Bu keşelärgä ruxi basım yasaw, räncetü, taptaw, yuq itärgä omtılu bulıp tora. Ämma monıñ bötenläy kire näticägä kiterüe dä ixtimal. Masxadov cäsadı tiräsendäge xälgä keşelär bik tiskäre qarıy, alar bu uñaydan üz açuın açıqtan-açıq belderä. Häm şuşı xällärdän soñ üzlären räncetkän dip isäplägän yäşlärneñ tawlarğa kitüe şik uyatmıy" di "Memorial" törkeme belän eşläwçe Usam Baysayıv. Düşämbedä Rusiä köçläre Aslan Masxadovnıñ soñğı sıyınu urını sanalğan yortnı cimerde, räsmän bu, anda şartlatqıçlar bulu belän añlatıldı. Läkin bu añlatu, häm ğomumän, Masxadovnıñ niçek ülüe turındağı räsmi xäbär tiräsendä törle imeş-mimeşlär yörüen däwam itä. Mäskäw Aslan Masxadovnıñ Rusiägä qarşılıq kürsätü qaharmanına äylänüennän häm çäçännärneñ anıñ qäberen tabınu urınına äyländerüennän şürli. Läkin çäçännär üzläre, islamda andıy tabınu yuq, barı tik cäsadnı cirgä salu ğına möhim dip belderä. Masxadovnıñ tuğannarı tarafannan cirlänüen xätta anıñ küptänge doşmanı, xäzer Rusiä Däwlät Dumasında utırğan çäçän deputatı Äxmär Zavgayıv ta yaqlıy.
Kärim Kamal