Bälkim dä belä torğansızdır. Törkiädä 1964nçe yıldan birle mart ayınıñ sonğı atnası kitapxanälär atnası dip bilgelänep ütä.Anda şaqtıy qızıqlı kürgezmälär bara .Ämma bügen bez Törkiädä tügel ä başqa ber ildä açılğan kitap kürgäzmäse häm şunda kürsätelgän dönyada ike genä oşaşı bulğan kitap turında söylämäkçebez.1100 yıl elek ğäräbçä yazılğan dönyanıñ in borınğı aş kitabı , kitab al tabix Helsinki Universitetındağı kürgäzmädä üktäber urtalarına qädär başqa borınğı kitaplar belän bergä kürsätelä. Yulığız ul yaqlarğa töşsä üzegez kerep qarap çığarsız ä älegä fxnı tıñlağız.
Helsinki Universitetınıñ açıluına 365 yıl tulu bäyräme qısalarında xäzinälär isemle kitap kürgäzmäse açıldı mart ayı başlarında häm ul üktäber urtalarına qädär däwam itä. Universitetnıñ gömbäzle zalında 2100 elek yazılğan kitaplarnı kürep bula. Universitet kitapxanäse citäkçese Kai Ekholm süzlärençä här buın milli xäzinäne kürergä tieş. Şunlıqtan bez milli kitapxanädäge in matur in üzençälekle , dönyada oşaşı bulmağan kitaplarnı saylap xalıqqa kürsätebez. Milli kitapxanädä 2million 700meñ kitap, yözmeñ meterdän ozınraq kiştälärgä urnaştırılğan. Keçkenä Suomi ilendä 1640nçe yılda açılğan Turku Fännär akademiäsendä dä 3 millionnan artıq kitab eçendä bik qimmätle dönyada ikençe nösxäse bulmağan kitaplar bar. Helsinki kürgäzmäsendä latinça yazılğan dini kitap in matur bizäkle dip sanalsa da , minemçä dönyanıñ in borınğı ğäräbçä aş kitabınıñ ällä qayda tönyaqta qotıbqa yaqın kitapxanädä yatuı qızıqlı.Şuşı kitapnı 1811-1852nçe yıllar arasında yäşägän könçığış illärendä yöregän tellär ,mädäniätlär belän qızıqsınğan Wallin isemle säyäxätçe Finländiägä alıp qaytqan.Fälsäfä Dr Kay Öhrnberg saqlanıp qalğan in borınğı aş kitabın , reseptlar tuplanmasın 900 nçe yözyılda Bagdadlı İbn Sayyar al Warraq isemle keşe tcıştırıp yazğan., kitap ozaq yıllar kitapxanädä ber kemneñ dä iqtibarın cälep itmi yatqan ,70-nçe yıllarda kitapxanägä kilgän ğıraqlı belgeç kitapnı kürgäç xuştan kitä yazdı dip söyli Öhrnberg. Kitapta närsälär bar soñ, ul çaqta Bagdadtta östälgä –tabınğa nindi aşlar quyılğan. Äytergä kiräk, kitap yatıp uqıy torğan şäreq xiyäqäläre tügel. Ä ciddi, modern aş-tuqlanu kitabı. Kitab al Tabixta nindi aşlar kemgä kileşä, qaysı azıq tölek ir-atnıñ köçen arttıra, it ,balıq aşları, eçemleklär, tatlı aşlar häm başqaları ayrım büleklärdä yazılğan. Aftor döres azıq töleklärne saylap satıp alu. Kuhnada qullanılğan cihaz, saqıt saba , sälämätlekkä faydalı aşlar turında ğına tügel ä aştan elek yasalaçaq künegülär turında da mäğlümät birä.Kitapta aştan soñ çirem itep alu kiñäş itelä.Öhrnberg kitap yazılğan çaq, islamnıñ cäyelep kiñäyep barğan çäçäk atqan çağı, ul törle täsirlärgä dä açıq ide, kitapta grek mädäniäteneñ täsire dä sizelä.Närsä aşasın şul bulasın , kürşe farsı täsire da bar. 9nçe ğasır ğäräb tele, ädäbiatınıñ altın çorı , reseptlär yanında , tämlätkeçlär turında matur itep äytelgän şiğri yullar da bar. Şul çorda dislägän aş kitabı yazılğanı bilgele bulsa da , kitab al tabix qına saqlanıp qalğan. Reseptlarnı cıştırğan İbn Sayyar al Warraq bälkim dä Bagdadta kitap kibete xucası bulğandır . Sarğayğan säxifälärdä tösle bizäklär dä kürenä.Älbättä kitaptağı reseptlar finçegä tärcimä itelgän. Misal öçen anda sarıq ite belän tutırılğan bäleş, tutırılğan baklajan turında süz bara. Xätta urtaça zurlıqtağı balıqnı niçek itep çistartırğa , niçek itep iten tiresennän ayıru turında xirurg tögellegendä mäğlümät bar. Balıqnıñ iten töyep, toz,borıç kmin, qanafer ,zäncäfil yäğni imbir, karitsa, äz genä bal yäki şikär belän tämländerep , koriander, zäytün mayı , serkä , waqlap kiselgän mindal häm sezam orlıqları östäp, balıq tiresenä tutırırğa. Balıqnı ber niçä urınınnan cep belän bäyläp,bik qaynar bulmağan miç- duhofka kirpiçläre östenä quyıp aqırınlap peşerergä.häm äzer bulğaç alırğa . Resept Allax quşsa aşarsız digän süzlär belän tämamlana. Öhrnberg 30yıldan artıq universitetta ğäräb mädäniäte ,tel turında däreslär birä. Kitab al Tabixnı yaxşı belä. Livanlı ğalim Saxban Mrouehin belän bergäläp kitapnı nıq tikşergän, tärcimä itkän . Britaniädä häm Törkiädä kitab al Tabixqa oşaş şul däwerdän iki kopya tağı bar dip äytä ğalim. Xäzinälär kürgäzmäsendä bezneñ iqtibarnı ğäräb aş kitabı cälep itsä dä anda 2100 yıl elek papirusqa yäki palma yafrağına singal telendä yazılğan yazmalar da , urta ğasırdan çirkäw kitapları häm başqaları häm başqaları bar Ämma xäzinälär kürgäzmäsendä , bik tä modern närsä kürep bula. Pergamenttan yuğalğan , kürenmäslek xälgä kilgän borınğı grek texların digital texnika belän uqu . Şulay itep küz kürmägän yazmalarnı da virtual konservalap bula .
färidä xämit