Accessibility links

Кайнар хәбәр

Xalıqlar duslığı qäderle


Monnan berniçä yıl elek Sverdlov ölkäse gubernatorı här yılnıñ aprel' ayında “Ural xalıqları könen” bilgeläp ütü turındağı Ukazğa qul quyğan ide. Küpmillätle Ural xalqı bu könne bäyräm itüne matur traditsiägä äwerelderde.

Bu yılnı bäyräm Yekaterinburg şähärendä “Etnik faktornıñ Uralnıñ iqtisadi häm mädäni üseşendäge role” digän temağa tügäräk östäl uzdıru belän başlanıp kitte. Ural däwlät taw-geologik universitetınıñ fänni kiñäşmälär zalına ul könne Sverdlov ölkäse xakimiäte wäkilläre, ölkä Duması deputatları, ğalimnär, Tatarstan häm Başqortstan respublikalarınıñ Ural töbägendäge daimi wäkilläre, milli-mädäni oyışmalar citäkçeläre, jurnalistlar cıyıldı. Tügäräk östäl yanında çığış yasawçılar Sverdlov ölkäse xökümäte citäkçeläre tarafınnan alıp barılğan milli säyäsät näticäsendä ölkädä millätara duslıq xökem sörüen, här millätneñ üz yözen saqlap qalırğa mömkinçelek tudırıluın bilgeläp üttelär.

Älbättä, problemalarnıñ citärlek buluına da basım yasaldı. Äytik, millätlär arasında ayırmaçıq qarşılıqlı xällär bulmasa da, bulmağan mä’sälälärne quyırtıp, yasalma räweştä konflikt tudırırğa tırışu oçraqları bulğalıy. Moña misal itep “külägädäge” eşmäkärlärneñ üzara alış-bireş oçraqların, saylaw aldı kompaniäläre intrigaların häm başqa berämle oçraqlarnı kiterergä bula. İñ zur problema bulıp migratsiä mä’säläläre tora. Milli mädäniätlär üseşe millätlärneñ üz qazanışları ğına bulıp qala birä. Milli bizäklärne ğomumxalıq iğtibarına täqdim itü öçen millätara televizion kanal älegä qädär eşli başlamağan. Yuğarı uqu yortları da etnik mönäsäbätlär buyınça üzläreneñ sotsial' missiäsen ütäp citkermi. Milli-mädäni oyışmalar yuğarı uqu yortlarına kertü mä’säläsendä abiturientlar belän eşläw xoquqınnan mäxrüm. Bu küp kenä milli respublikalar öçen belemle kadrlar äzerläw mömkinçelegen qısqarta.

Milli kadrlar äzerläw problemasına ayıruça Saxa-Yäqutiä milli oyışması wäkilläre basım yasadı. Süz uñayınnan äytep kitsäk, alar bu ölkädä inde zur ğına uñışlarğa ireşä alğannar. Respublikadan Yekaterinburgqa kilep belem aluçılar sanı inde 330 keşegä citkän. Studentlar milli oyışma belän bik tığız elemtädä yäşilär. Watandaşları alarğa toraq mä’säläläre yağınnan da, matdi yaqtan da yärdäm itep toralar. Xätta alar öçen rus telenä öyrätä torğan maxsus kurslar da açqannar.

Törle respublikalarnıñ milli säyäsäte turında süz alıp barılğanda, Tatarstan misalına ayırım iğtibar birelde. Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkile Rawil' Bikbov üzeneñ çığışında respublika xökümäte alıp barğan milli säyäsät turında tögäl misallar kiterde. Respublikada distälägän milli mäktäplär eşläwe, başqa mäktäplärdä küp kenä milli tellärneñ fän bularaq öyränelüe küplär öçen zur yañalıq buldı.

Tügäräk östäl yanına cıyıluçılar millätara mönäsäbätlär turındağı diskussiädä bik aktiv qatnaştılar. Rus qazaqlarınıñ atamanı, qızıp kitep, xätta Rusiäneñ titullı milläte bulğan böyek rus xalqın xörmät itärgä çaqırdı. Ayırım könyaq millät wäkillärenä ımlap, alarnı rus xalqın narkotiklar belän tä'min itüdä ğaepläde, Sovetlar Soyuzı tarqalğannan soñ, könyaq respublikalarda rus xalqın qısrıqlaw oçraqların misalğa kiterde, Rusiädä bügen alarğa bulğan mönäsäbätne şul waqiğalarnıñ logik näticäse dip bäyäläde. Ämma anıñ çığışın xuplawçılar tabılmadı.

Axırdan, barlıq täqdimnärne häm fikerlärne isäpkä alıp, tügäräk östäldä qatnaşuçılar millätara duslıqnı, tolerantlıqnı nığıtu buyınça tögäl täqdimnär qaralğan rezolyutsiä qabul ittelär.

Uzğan şimbädä Yekaterinburg şähärendä bik zurlap Ural xalıqları köne bilgeläp ütelde. Şähärneñ Timer yulçılar mädäniät sarayında xalıq bik küp bulıp cıyılğan ide. Törle milli bizäklärgä kümelgän zalğa cıyılğan xalıqnı Sverdlov ölkäse gubernatorı Eduard Rossel' täbrikläde. Ul üzeneñ çığışında Sverdlov ölkäse xalqınıñ ber ğailä kebek dus, tatu yäşäwenä basım yasadı. Sverdlov ölkäse xökümäteneñ millätara tınıçlıqqa häm duslıqqa yunältelgän milli säyäsätne tağın da däwam itäçägen belderde.

Annan soñ säxnädä törle milli cırlardan häm iyüllärdän torğan bik bay bizäkle, matur konsert buldı. Bäyrämneñ bu yılğı qunaqları – Tatarstan Respublikası däwlät cır häm biyu ansamble çığışı konsertqa ör-yaña matur yäm östäde. Milli oyışmalardan çığış yasağan üzeşçän kollektivlar Ural däwlät cır häm biyu ansamble çığışı belän ürelep bardı. Kiçä Ural xalıqlarınıñ gimnı bulıp sanalğan “Ural miläşe” cırın törle tellärdä başqaru belän tämamlandı.

Konserttan soñ gubernator Eduard Rossel' milli oyışmalar citäkçeläre belän oçraştı. Oçraşu waqıtında ul Sverdlov ölkäsendäge demografik xälgä analiz yasap, ölkä xalqınıñ yäş yağınnan olığayuına ayanıç belderde, iqtisadi yaqtan zur üseş alğan ölkägä ozaqlamıy eşçe qullar citmäw qurqınıçı barlığın äytep uzdı. Sverdlov ölkäse citäkçelegeneñ migratsiä problemaların çişügä häm tolerantlıqqa zur iğtibar birüe ğädäti xäl, dide ul.

Oçraqtan faydalanıp, milli oyışmalar wäkilläre dä gubernatorğa üzlären qızıqsındırğan sorawlarnı birdelär. Bu yıl başında federal' agentlıq tarafınnan tartıp alınğan Tınıçlıq häm Duslıq yortın kire xucalarına qaytaru mä’säläse dä kütärelde. Oçraşu bik ğadi, eşlekle häm cılı atmosferada ütte.

Fäwiä Safiullina. Yekaterinburg.

XS
SM
MD
LG