Qırım tatarlarınıñ bügenge wazğiäte, alarnıñ toraq urınnarı, milli-mädäni ixtiacların qänäğätländerü öçen köräş mäğlümat agentlıqlarında minutı-säğäte belän citkerelep kilenä. Bu Rusiä tatarları kebek ük däwlätlären yuğaltqan qırım tatarları. Läkin Qazan 1552 yılda yığılsa, Qırım xanlığı Rusiägä soñraq kerä. 1783 yılnıñ 19 aprelendä Yekaterina II, tatarlardağı ataması belän äytkändä Äbi patşa qararı belän, Qırım xanlığı beterelüe turında manifest çığara. Anıñ nigezendä 222 yıl elek Qırım xanlığı Rusiägä quşıla. Şulay itep, şanlı tatar däwlätläreneñ iñ soñğısı yuqqa çığarıla. Älege tarixi waqiğalar xaqında Azatlıq radiosı tıñlawçılarına fännär doktorı Marsel’ Äxmätcanov söyli. Ul Qırım xanlığınıñ yazmışı nuğaylarnıñ yazmışınnan ayırılğısız, dip sanıy.
Alar ber-bersenä bäyle räweştä häm ber-ber artlı möstäqilleklärennän tulayım mäxrüm bulalar. Kürşe däwlätlärneñ säyäsäte, alarnı ber-bersenä qarşı quyu, qotırtu, citmäsä Qırım xanlığı Törkiägä bäyle bulıp tora, anıñ xannarın da İstambulda bilgelilär. Şuşı säbäple, Törkiä süzen tıñlap Qırım xannarı nuğaylar belän quşılu yäki alarğa yärdäm itü turında uylamıylar, üz mänfäğätlären genä istä totıp eş itälär. Qırım däwlät eçendä dä berdämlek, kileşüçänlek bulmıy. Şuşı waqıtlarda formal’ xan bulıp torğan Şaxutgäräy xan Mäskäw yaqlı bula. Qırımda fetnälär, säyäsi totrıqsızlıq başlana. Älege wazğiät belän Yekaterina II faydalana häm Qırım däwläten okkupatsiäli. Läkin monıñ belän genä qırım tatarlarınıñ möstäqillek öçen köräş betmägän. Monda törle baş kütärülär däwa itäBu xällär 1783 yılda bula. Läkin bügen dä qırım tatarlarınıñ üz watannarı öçen köräşe däwam itä. 1944 yılda tuğan yaqlarınnan sörelgän millättäşlärebez älege könnärgä qädär dä millät bulıp saqlanıp qalu, tarixi watannarında yäşäw mömkinlegen dawlap yäşi.
Gölnaz İlgizär
