22-24 April tarixlarında İstanbulda өç kөngä suzılğan “Altın Urda häm anıñ mirasçıları” isemle xalıqara konferentsiä ütte. 7 yıldan soñ Altın Urdanı fänni räweştä qabat iskä alğan xalıqara konferensiä bu yulı Tөrkiädä Ayaz İsxaqinıñ qızı Prof. Dr. Saadet Çağatay tarafınnan tөzelep qaldırılğan “Ayaz-Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı”, yäğni fondı tarafınnan oyıştırıldı. Konferensiäne İstanbuldağı Koç Universitetı dotsentı Timur Kocaoğlu alıp bardı. Tatarstan belän Başqortstanda tarix belän bäyle xalıqara fänni eşçänleklär kimendä 6-7 yıldan birle tuqtalıp torğanın istä totsaq bu konferensiäne bigräk tä teması yağınnan ğädättän tış ber täräqqiät dip bäyäli alabız. Rusiä Federatsiäsennän Mäskäwdän ber, Adigä respublikasınnan ber, Başqordstannan ike, Tatarstannan un, barlığı 14 keşe; AQŞ’tan 5, Macarstan belän Yaponiädän ikeşer, İtaliä, Fransiä, Germaniä, Hollandiä, Mongoliä, Qırım, Azerbaycan belän Uzbäkstannan berär keşe, ä Tөrkidän isä 15 ğalim berär çığış belän qatnaştılar. Sovet xakimiäte waqtında onıttırılğan, urıs tarix kitaplarında isä gel tiskäre kürsätelgän Altın Urda çorı belän şundıy küp ğalimneñ qızıqsınuwı da bu çornıñ tarixta nindi mөhim urın alğan buluwına işarä itä.
İstanbulnıñ Taksim rayonındağı Elit Hotelendä 22-24 April tarixlarında 45 çığış häm un seksiädä bolarğa yasalğan analizlar belän kimendä 55 çığışnı tıñlaw qatnaşuçılarnı baytaq arıttı. Konferentsiäne tıñlarğa kileçülär arasında Eşçe Partiäse citäkçese Dr. Doğu Perinçekneñ buluwı ayruça diqqätne cälep itte. Dөres, konferentsiädä başqa ber säyäsätçe elekke Däwlät Ministere Prof. Dr. Ahat Andican da bar ide. Ämmä ul Tөrkistan İdel-Ural Fondınıñ ağzası bularaq qatnaştı. İstanbuldağı Yaponiä Konsılığınnan Konsul Nakamura isä, Yapon profesoru Hisao Komatsunıñ çığışın tıñlarğa kilgän ide.
Şiksez, här ber xalıqara konferentsiädä bulğanı kebek şuşı “Altın Urda häm anıñ mirasçıları” isemle xalıqara konferntsiädä dä qızıqlı, original, kimeräk qızıqlı häm fänni yaqtan ällä nindi şaqqatmaslıq çığışlar da buldı. Şulardan xäterdä qalğan, fäni yaqtan yuğarı däräcäle dip isäplänerlek berniçäsenä tuqtalıyq. Tatarstannan kilgän ğalimnärneñ çığışlarında bälki ber-ikeseneñ genä çığışı original tikşerenülärgä tayanğan buluwı kürende. Prof. Albert Borhanovnıñ Altın Urda arxeologik tikşereüläre, anıñ belän bäyle bulğan problemaları diqqätne cälep itte. Prof. Mirqasıym Ğosmanovnıñ Turfan Yarlıqları da şul original çığışlar isäbenä kerde. Dotsent Cäwdät Miñnullinıñ çığışı da yaña tikşerünelärgä tayana ide. Ä qalğannarınıñ kübeseneñ çığışı fänni dөnyada bilgele faktlarnı qabatlawğa qaytıp qaldı. Şulay da, Altın Urdanı häm mirasçıların iskä alu өçen yaxşı buldı. İkençe yaqtan, bu original materialar cıya alaçaq, yaña fiker häm qaraşlar äytä alaçaq yäşlärgä urın açarğa kiräk buluwına da işarä itä.
Tatarstan-Başqortstan ğalimnäreneñ zur küpçelegeneñ çığışların Tөrekçä yasawları zaldağı tıñlawçılarnı bik qänäğätländerde. Bolar Zäkiäv, Borhanov, Xisamov, Xisamova, Şäyhullov belän Miñnullin kebeklär ide. Konferentsiäneñ eş tele İngilizçä dä bulğanlıqtan İsxakovnıñ İngilizçä çığış yasawı da qızıqlı toyıldı. Dimäk, Tatarlar İngilizçä dä söylilär digän fiker qaldı. AQŞ-tan Prof. Yulay Şamiloğlunıñ, Tөrkiädän Prof. İlber Ortaylınıñ çığışları da tıñlawçılar tarafınnan uñay bäyälände. Rusiädäge säyäsi citäkçelärneñ fängä ähämmiät birmäwläre, fäni xezmätkärlärgä tübän eş xaqqı tüläwläre häm tikşerenülärgä citärlek büdjet bilgelämäwläre säbäple fäni eşçänleklär torğınlıqqa kergän ber waqıtta İstanbulda şundıy zur ber xalıqara Altın Urda konferentsiäse ütkrelüwe quanıçlı waqiğä buldı.
Konferentsiä, kiläse Xalıqara Altın Urda konferentsiäse Mongoliä yaki Macarstanda bulsın digän teläk belän tämamlandı. Aldağı könnärdä TRT Törek TV kanalının bersendä bu turıda maxsus program da bulaçaq. Läkin Rusiä mäğarif sisteması Rus tarixı däres kitaplarına, Altın Urda çorın bitärläw, Tatarlarğa yala yağunı qabat kertä başladı, bu inde Altın Urda tarixı buyınça tikşerenülärgä dä negativ qaraşnı kөçäytäçäk, Tatarlarğa da zur orım bulaçaq digän süz.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
İstanbulnıñ Taksim rayonındağı Elit Hotelendä 22-24 April tarixlarında 45 çığış häm un seksiädä bolarğa yasalğan analizlar belän kimendä 55 çığışnı tıñlaw qatnaşuçılarnı baytaq arıttı. Konferentsiäne tıñlarğa kileçülär arasında Eşçe Partiäse citäkçese Dr. Doğu Perinçekneñ buluwı ayruça diqqätne cälep itte. Dөres, konferentsiädä başqa ber säyäsätçe elekke Däwlät Ministere Prof. Dr. Ahat Andican da bar ide. Ämmä ul Tөrkistan İdel-Ural Fondınıñ ağzası bularaq qatnaştı. İstanbuldağı Yaponiä Konsılığınnan Konsul Nakamura isä, Yapon profesoru Hisao Komatsunıñ çığışın tıñlarğa kilgän ide.
Şiksez, här ber xalıqara konferentsiädä bulğanı kebek şuşı “Altın Urda häm anıñ mirasçıları” isemle xalıqara konferntsiädä dä qızıqlı, original, kimeräk qızıqlı häm fänni yaqtan ällä nindi şaqqatmaslıq çığışlar da buldı. Şulardan xäterdä qalğan, fäni yaqtan yuğarı däräcäle dip isäplänerlek berniçäsenä tuqtalıyq. Tatarstannan kilgän ğalimnärneñ çığışlarında bälki ber-ikeseneñ genä çığışı original tikşerenülärgä tayanğan buluwı kürende. Prof. Albert Borhanovnıñ Altın Urda arxeologik tikşereüläre, anıñ belän bäyle bulğan problemaları diqqätne cälep itte. Prof. Mirqasıym Ğosmanovnıñ Turfan Yarlıqları da şul original çığışlar isäbenä kerde. Dotsent Cäwdät Miñnullinıñ çığışı da yaña tikşerünelärgä tayana ide. Ä qalğannarınıñ kübeseneñ çığışı fänni dөnyada bilgele faktlarnı qabatlawğa qaytıp qaldı. Şulay da, Altın Urdanı häm mirasçıların iskä alu өçen yaxşı buldı. İkençe yaqtan, bu original materialar cıya alaçaq, yaña fiker häm qaraşlar äytä alaçaq yäşlärgä urın açarğa kiräk buluwına da işarä itä.
Tatarstan-Başqortstan ğalimnäreneñ zur küpçelegeneñ çığışların Tөrekçä yasawları zaldağı tıñlawçılarnı bik qänäğätländerde. Bolar Zäkiäv, Borhanov, Xisamov, Xisamova, Şäyhullov belän Miñnullin kebeklär ide. Konferentsiäneñ eş tele İngilizçä dä bulğanlıqtan İsxakovnıñ İngilizçä çığış yasawı da qızıqlı toyıldı. Dimäk, Tatarlar İngilizçä dä söylilär digän fiker qaldı. AQŞ-tan Prof. Yulay Şamiloğlunıñ, Tөrkiädän Prof. İlber Ortaylınıñ çığışları da tıñlawçılar tarafınnan uñay bäyälände. Rusiädäge säyäsi citäkçelärneñ fängä ähämmiät birmäwläre, fäni xezmätkärlärgä tübän eş xaqqı tüläwläre häm tikşerenülärgä citärlek büdjet bilgelämäwläre säbäple fäni eşçänleklär torğınlıqqa kergän ber waqıtta İstanbulda şundıy zur ber xalıqara Altın Urda konferentsiäse ütkrelüwe quanıçlı waqiğä buldı.
Konferentsiä, kiläse Xalıqara Altın Urda konferentsiäse Mongoliä yaki Macarstanda bulsın digän teläk belän tämamlandı. Aldağı könnärdä TRT Törek TV kanalının bersendä bu turıda maxsus program da bulaçaq. Läkin Rusiä mäğarif sisteması Rus tarixı däres kitaplarına, Altın Urda çorın bitärläw, Tatarlarğa yala yağunı qabat kertä başladı, bu inde Altın Urda tarixı buyınça tikşerenülärgä dä negativ qaraşnı kөçäytäçäk, Tatarlarğa da zur orım bulaçaq digän süz.
Äxtäm İbrahim, İstanbul