Qazan uramnarı turında bäxäslär xäzer genä başlanmadı. Xäzer inde, meñ yılda çistarıp, maturayıp kitä almağan Qazannı üzgärtergä mataşunı añlap ta bula. Yäğni, uramnardağı bökelär dä, qayırıp taşlanğan yullar da, cimerek yortlar da aptıratmıy. Meñ yıllıqqa äzerlänäbez bit. Menä, tağın ber-ike ay tüzäbez dä, şul waqıt öçendä çäçäk atqan gölbostanğa äylänäbez, yänäse. Yarıy, şulay bula kürsen. Läkin, Qazan uramnarı tatar cämäğätçelegen tağı ber mä’sälä dä borçıy. Şul isäptän, tatar başqalası da bulğan Qazan uramnarı niçek atala soñ? Barmı Qazanda tatar ruxı, sizeläme? Äye diärlär qayberäwlär. Änä Kirmänendä Qol Şärif mäçete tözelä, Tatar bistälärendä mäçetläre dä yañartıla. Işanmasañ, qara, änä, küpme tatar mäktäpläre eşläp tora. Bazarlarında da, söt bäyäsen, tatarça satulaşıp, töşerä alasıñ. Läkin, tatar cämäğätçelege genä gel tawış kütärä. Qayda soñ, äfändelär, Qazanda tatarğa qağılışlı uram isemnäre. Milli xäräkät, bik yış bu xaqta süz quzğata. Uram isemnäre tatarlarğa qağılışlı da bulsın dip, isemnär täqdim itä. Mäsälän, Bauman uramın Ğayaz İsxaqi, yäki Söyembikä iseme belän atawnı. Kürenekle tatarlarnıñ isemnären uram isemnärendä bulsa da mäñgeläşterüne. Qazan uramnarınıñ 21 protsentı ğına tatar isemnären yörtä ikän. Ä bit şähärdä meñärlägän uram. Häm tağın 500 läp uram yaña isemnär kötep yata. Bu räsmi sannar. İnde, şähär toponimika komissiäse, meñ yıllıq Qazan isemnärenä alınğan ikän. Menä 9 mayğa qädär genä dä 52 uram yaña isemnär belän atalaçaq. Älbättä, İkençe dönya suğışı çorında qatnaşqan, batırlıq kürsätkän qazanlılar iseme belän, nigezdä. Mäsälän, Sovetlar berlegeqaharmanı Mixail Simonov, Mixail Devyataev isemendäge uramnar barlıqqa kilde inde. Älegä qädär, Sovetlar berlege geroyların Qazanda 36 ğına uram yörtkän ikän. Yaña atalğan uramnarnıñ berse Ğazi Zahitov isemen dä yörtäçäk. Bu keşe Reyxstagqa berençe bayraq qadawçı dip sanala. Şağir , Musa Cälil köräştäşe Räxim Sattar, kompozitor Mäsğüt Latıypov isemen yörtkän uramnarda bar.
Uramnarğa yaña atamalar birü däwam itäçäk. Berençe çiratta, räsmilär belderüençä, matur yañğıraşlı bulmağan uram isemnäre üzgärteläçäk. Ä andıylar Qazanda şaqtıy. Mäsälän, Hadi Taqtaş uramı bar. Şul uq waqıtta, urısça äytkändä “Задняя Хади Такташа” digän uramda bar. Tatarçası Hadi Taqtaş artı bulamı inde, belmässeñ. Menä şundıy yañğıraşlı uram isemnäre üzgärtelä. Monnan tış, ber bersen qabatlağan uram atamaları da bar. Alar 210 uram. Mäsälän, şähärdä Däwläkievlar isemen yörtkän genä dä 13 uram bar.
Toponimika belän şöğellänüçelär, yaña uram isemnären atağanda, berençe çiratta tatarlarğa qağılışlı qaralaçaq dilär. Äytelgänçä, tatarlarğa qağılışlı uram isemnäre Qazanda 21 protsentnı ğına täşkil itä.
Bu könnärdä genä Buada uzğan Diniä näzaräteneñ plenumında da, Qazan uramnarına qağılışlı qarar bar. Älegä qädär, uram atamalarında tatarlıq yuq dip barı tik tatar zıyalıları häm millätçelär genä zarlana, törle täqdimnär belän çığa idelär. İnde din ähelläre dä bu eşkä qatnaştı. Alar mäsälän, Qazanda Rizaetdin Fäxretdin, Söyembikä-xanbikä isemnären yörtkän uramnar buluın telilär. Şundıy uramnar bulırmı, yuqmı, yaqındağı ike-öç ay kürsäter. Xakimiät, şuşı arada, yäğni, meñ yıllıq tantanalarına qädär, yaña isemnär belän mä’säläne xäl itärgä cıyına. Ä älegä, Qazan üzägendä Mäskäw uramı barlıqqa kilde. Moña qädär ul Kirov uramı dip atala ide. İnqilabqa qädär dä älege uram Mäskäw isemen yöretkängä, şuşı atamanı qaytardılar. Ä bu ramda, danlıqlı Peçän bazarı, Tuqaylar yäşägän Amur, Bolğar qunaqxanäläre urnaşqan bulğan. Şulay uq, tatar tarixında qanlı ezlären qaldırğan Petr berençe dä Qazan uramında üzenä urın taptı. Bauman uramınıñ däwamı bulğan, Sverdlov uramı xäzer şulay atala. Monda Petr patşağa häykäl dä bulaçaq. Nişläp şulay disägez, säbäbe dä bar. Älege uram urınında elek Sukonka bistäse bulğan. Ä elege bistägä Petr berençe färmanı belän nigez salınğan bulğan yänäse. Äyterseñlä, qazanğa nigez salğan xannar, xanlıqnıñ kürenekle keşeläreneñ Qazanğa qatnaşı bulmağan. Tatar morzaların köçläp çuqınırğa mäcbür itkän Petr patşa isemen yörtkän uram da bulğaç, Aqsaq Qaratun, yäğni Luka Kanaşeviç , tatarlarnı köçläp çuqındırğan pop ta Petr patşadan ällä ni yıraq kitmägän bit. Nüjäli andıy atamalı uramnarda bulır inde? Kiläçäk kürsäter.
Räfis Cämdixan
