Accessibility links

Кайнар хәбәр

İlgä Fatix Kärim kiräkme?


Böyek watan suğışınıñ 60 yıllığı yaqınlaşqanda Qazanda tatar şağire Fatix Kärimne iskä aldılar. Şağirneñ häläk buluına da bıyıl näq 60 bit. Gor'kiy muzeyında ütkän oçraşuda F.Kärimneñ tuğannarı, zamandaşları, şağirlär, cırçılar, uquçılar häm sänğät söyüçelär dä ber östäl yanına cıyıldı. Ä iñ möhime alar arasında F.Kärimneñ töpçek qızı Läylä xanım Kärimova dä bar ide. Läylä xanımnıñ zamandaşları, elekke kürşeläre arasında kübräk ruslar bulğanğa kürä, oçraşunı rus telendä alıp bardılar. Şulay da Yazuçılar berlege räise Foat Ğalimullin, anıñ urınbasarı Şahinur Mostafin, cırçı Mingol Ğaliev şağirne tatarça söyläp iskä aldı. F.Kärimgä bağışlap bu mäclestä bik küp cılı süzlär, şağirne kükkä çöyep maqtaw, böyek itü awazları küp yañğıradı. Läkin Läylä xanım öçen, ğomumän xalqıbız öçen F.Kärim ul açıq yara. Bu faciğäle yazmış äle haman da açılıp betä almıy, xalıq añına tieşleçä barıp citmi. Äye, ul çınlap ta böyek. Tik suğışqa barıp, anda ülep qaluı belän genä tügel. Faciğä belän suğarılğan F.Kärimneñ böten tormışı anı çın böyeklekkä iltä.

Başqortstannıñ Bişbüläk rayonı Ayıt awılınnan Qazanğa qädär barıp citkän, şuşındıy qısqa ğına ğömere eçendä dä nindi tanıluğa ireşkän bit ul! Bala-çaqtan uq mulla balası yarlığı tağılıp, annarı törmälär-ülem barjasın kiçkän, suğış utınnan böyek şağir bulıp çıqqan F.Kärim ul. 1938yılda icatında imeş “kulak ideologiäse”, sovetqa, revolyutsiägä qarşı qotqı taratu tabılıp ul un yılğa törmägä yabıla. Älege ekspertizağa ataqlı sovet yazuçıları Nur Bäyän, Ğarif Ğobäy, Raxman İl'yasi qul quyğan. Sudta F.Kärimne yaqlap çıqqan berdän ber X.Tufannı annarı üzen dä timer boğawlar kötä. 1941 yılda F. Kärimneñ icatı yañadan tikşerelgäç, biredä bernindi “ideologik diversiä” yuq digän näticä çığarıp şağirne tulısınça aqlıylar, dürt yıldan törmädän azat itälär. Läkin ber şart belän. Ul üz teläge belän suğışqa kitärgä tieş. F.Kärim suğışta dürt yıl qatnaşıp, şunıñ öç yılın peredovoyda ütkärä, saper bula. Suğış waqıtında xärbi injenerlıq uçilişçesın tämamlap, ryadovoydan vzvod komandirı däräcäsenä kütärelä. Suğış tämamlanırğa ike genä ay qalıp barğanda Könçığış Prussiädä höcüm waqıtında häläk bula.

Lirik şağir bularaq böten canı belän F.Kärim näq suğışta açıla. Yanğın, atışlar astında da, ä kübesençä tönge okoplarda icat itkän ul. 9 poema, 2 povest', ber drama, yözlägän şiğerläre dä şunda tuğan anıñ. Şuña östäp söyekle xatını Qädriägä, qızları Ada häm Läylägä, duslarına, icattaşlarına bik küp xatlar cibärgän ul. Xatlar aşa şağir icadi tormışta barğan waqiğalar, üz icatına xalıq häm icattaşları birgän bäyä belän dä daimi qızıqsınıp torğan.

Tatar şağire İdeldän yıraqta häläk bula. Ber uylasañ anı millionnar arasınnan tabıp alu mömkin bulmağan xäl. Çönki qäbere anıñ 12yıl buyı bilgesez bulğan. Soldatlar qaldırğan qalay kisägendäge yazu buyınça ğına anı oçraqlı räweştä tabalar, nemes cirennän Kaliningrad ölkäseneñ Bagrationovsk şähärenä küçerälär. Bagrationovskida F.Kärimne bügen dä zur ixtiram belän iskä alalar, şähärdä küptän tügel açılğan memorial taqta, F.Kärim isemen yörtkän uram da şağirne xäterlätä. Läylä xanım Kärimova yıl sayın may bäyrämnäre citkändä ätiseneñ qäbere yanına Bagrationovskiğa aşqına. Üskändä yänäşädä ätise bulmasa da, Läylä xanım anı ruxi toyıp yäşägän. “Şuşı balam öçen, näselem öçen, tuğan il öçen” dip soñğı qan tamçısın birgän şağir-patriot anıñ ätise.

“Üzeñ turında uylama, ileñ turında uyla” - menä şuşı süzlär F.Kärimneñ tormış qağidäse bulğan. Ämma näq şuşı il xakimiäte tarafınnan F.Kärim ber ğäyepsezgä törmägä utırtılğan häm suğış betärgä ike ay qalğanda häläk bulğan. Beräwlär ilneñ malın aşap yäşi, F.Kärim kebeklär isä şuşı il öçen cannarın da, tännären dä qorban itkän. Ä bu il F.Kärimne xäterlime soñ? Şağirneñ tuğan yağı Bişbüläk rayonında F.Kärimne çınlap ta onıtmıylar. İcatta iñ yuğarı näticälärgä ireşkän şağirlärgä rayon tarafınnan yıl sayın F.Kärim isemendäge büläk tapşırıla. Läkin Fatix Kärimneñ ideyäläre yuğarıraq ide, ul il öçen yäşäde häm ülde.

Al'bina Zäynulla, Qazan.

XS
SM
MD
LG