Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkiägä Abdulla Ocalannı tağın ber tapqır xökem itergä turı kiläçäk


Tөrkiäneñ aldında citdi ber problema tora. Ul da bulsa idän-astı Kөrd partizan oyışması PKK-nıñ liderı Abdullah Ocalan өstennän ütkärelgän xөkem protsesınıñ qabatlanuwı. Çөnki Avropa Keşe Xoquqları Mäxkämäse (AKXM)-neñ Abdullah Ocalan өstennän barğan xөkem protsesı ğädel räweştä alıp barılmadı, AKXM-neñ 3, 5 häm 6-nçı maddäläre bozıldı digän näticä çığardı. AKXM bu qararnı, yäğni mäxkämäneñ yañadan başlatılu taläben ğämälgä aşıru өçen şuşı mäxkämäne küzätep barudan cawaplı Avropa Şurasınıñ Ministerlar Komitetına mөräcäğät itäçäk. Komitet ta bu taläpne tikşerep ber näticägä ireşäçäk. Bu eş ber yılğa suzılaçaq dip kөtelä. Bu arada Tөrkiä isä ildäge yäşämäktäge qanunnar, azaqlanğan ber xөkem protsesın bozıp, yañadan xөkem protsesı başlarğa irek birmi digän pozitsiä alaçaq dip kөtelä. Läkin Tөrek Konstitutsiäseneñ 90. maddäsenä kürä, AKXM-neñ qararları eçke xoquq normlarınıñ өstendä tora. Ocalan turındağı qarar iğlan itelmäs borın, AKXM Hulki Güneş isemle Tөrkiädä xөkemgä tartılğan ber PKK partizanı өstennän qabat mäxkämä protsesı ütkäregez digän taläp quydı. Tөrkiädä Tөrek qanunarı moña irek birmi dip ul qabat xөkemgä tartılmadı. Näticädä Avropa Şurası Delegatlar Komitetınıñ ağımdağı citäkçese Polşa Tışqı Eşlär Ministere Adam Daniel Rotfeld kollegası Abdullah Gülgä “ çikläwgä säbäp bulğan qanunnı üzgärtegez” dip xat yazdı. Tөrkiäne mondıy ayrım 90 taläp kөtä.

Mäğlüm idän-astı Kөrd partizan oyışması PKK-nıñ liderı Abdullah Ocalan iñ soñğı märtäbä Suriädä xärbi bazaların qorıp anda urnaşqan ide. Tөrkiä 15 yıldan birle PKK partizannarı belän kөräşte. PKK partizannarı tik imenlek kөçläre häm xärbilirgä tügel, ä sivil xalıqqa, dävlät çinovniğı bulğan uqutuçılarğa da xөçemnär oyıştıra ide. Menä şuşı qanlı nizağta 15 yıl eçendä 30 meñ keşe ülde häm 100 milard dollar yuqqa çıqtı dip faraz itelä. Ocalan Kenyada qulğa eläkte häm Tөrkiägä kiterelep ülem cazasına xökem itelde. Läkin Tөrkiädä ülem cazası kөçtän çığarılğaç, ul ğomerlekkä xөkem itelgän buldı.

Tөrkiädäge Kөrdlärneñ sanı turında tөgäl mäğlümät yuq. Tulayım xalıq sanınıñ 10-15 protsentı , yäğni 7 belän 10 million tiräse dip faraz itelä. Şiksez Kөrdlär üzläre bu sannı artırıp cibärergä yaratalar. Läkin şul bar ki, Tөrkiädä xalıq isäben alğanda etnik çığış soralmıy. Şul säbäple dä bu turıda räsmi statistik sannar yuq. Tөrkiädä azçılıq bularaq Mөselman bulmağan Ermän, Grek häm Jehütlär qabul itelä. Dөres soñğı yıllarda AB-neñ basımı arqılı Kөrdçä, Boşnakça, Ğäräpçä, Albança kebek tellärdä radio häm televiziä tapşıruları başlandı. Azçılıqlarğa mädäni xoquqlar birelsä dä Ankara säyäsi xoquqlar birergä aşıqmayaçaq. Tөrkiä unitar tөzeleştän vaz kiçep, federal sistemağa uzarğa uylamıy. Misalgä kürşe Rosiä Federatsiäse federalizmnan vaz kiçärgä cıyınğanda Tөrkiägä kiresençä yünäleştä basım yasala.. Tөrkiä tarixnıñ tөrle çorlarında Balkannardan, Qavqazlardan häm başqa cirlärdän çığışı belän tөrle etnik, ämma ışançı belän Mөselman bulğan baytaq keşeneñ sıyınu urnı buldı. Läkin Kөrdlär bu territoriädä bälkidä Tөreklär kilgännän elek tä bar idelär. Ämma tarixnıñ ber çorında da üz bäysez däwlätlären tөzi almadılar.

Bez Kөrdlärneñ Ğosmanlı İmperiäse xөkem sөrgän çorlarda da, 19-nçı yөzdä ğıysyannar çığarğannarın beläbez. Ğosmanlı İmperiäse cimerelgändä qayber seperatist Kөrd oyışması tөzelsä dä, Azatlıq suğışında Kөrdlär Tөrklär belän bergäläp dөşmanğa qarşı çıqtılar. Ermännär isä ilbasar kөçlär belän xezmätdäşlek itkännär ide. Monda din mөhim ber faktor buldı bulsa kiräk. 1923-nçe yılda Tөrkiä Cөmhuriäte tөzelgännän soñ da ber niçä Kөrd ğısyanı buldı. Barlıq şul ğısyannar xärbi kөçlär tarafınnan bastırıldı. Ämma sotsialistik ideologiä belän suğarılğan Abdullah Ocalan citäkçelegendäge PKK (Kөrdistan Eşçe Partiäse) teror xäräkäte, yägni Kөrd ğısyanı 15 yılğa suzıldı, xätta xäzer dä däwam itä. Öcalan qulğa eläkkännän soñ çağıştırmaça täsirsez xälgä kiterelä aldı. Läkin bu xäräkätneñ Ğiraqta xärbi bazalarda urnaşqan partizannarı bugen dä Tөrkiägä ütep kerep xөcemnär oyıştıralar. Soñğı aylarda Tөrek xärbiliäre häm alar arasında bäreleşlär arttı häm şulay uq xälaq buluçılar sanı da.

Qısqası Kөrdlärneñ bigräktä şähärlärdä urnaşqan, bayığan, mөhim pozitsiälärgä kilgän өleşläre qorallı bäreleşlärne yaqlamıylar. Ä yarlı Kөrdlär өçen Abdulah Ocalan mөhim simvol bulıp qala birde. Forsat tuğan sayın anıñ räsemnären kütärep çığalar. Xäzer inde yañadan xөkemgä tartılsa, Tөrkiädä qabat Kөrdlär belän Tөreklär arasında tärtibsezleklär xätta bäreleşlär çığuwı ixtimal.

Jurnalistlar Cirle Kөçlär Komandirı armiä generalı Yaşar Büyükanıtqa bu mäsälädä soraw birgäç, “Terorist başı belän bäyle bulğan ber mäslädä bez bitaraf tügel. Bezneñ nindi tarafta buluwıbıznı, toyğı häm tөşençälärebezne barlıq Tөrkiä belä” dip äytte. Qısqası Tөrkiädä bu turıda qızu debatlar başlayaçaq.

Äxtäm İbrahim, Istanbul
XS
SM
MD
LG