Simpozium İstanbulnıñ Avropa өleşendä Rus Başkonsulığınıñ yaqınında urnaşqan İstanbul Bөyekşähär Bälädiyäseneñ Tarık Zafer Tunaya isemle konferentsiä zalında ütkärelde. Moña yazmış şuqlığımı dip äytergä kiräk, Alla belä. Simpozium zaldağılarnıñ şähitlär istälege өçen ber minut ayaq ürä toruwı häm Gülten Urallınıñ muzıykal citäkçelegendä Tөrek milli marşı belän Tuğan Telneñ başqarıluwınan soñ başlandı. İdel-Ural Tөrekläre Oyışması Räise Attila Küntüz şuşı simpozyumnı oyıştırularınıñ mäqsatınıñ Qazannıñ 1000-nçe yılın iskä aluğa öleş kertü buluwın belderep, өleş kertkännärgä räxmätlären belderde. Tatarstan väkalätle väkilegeneñ urınbasarı Radik Gimaddinov isä Qazandağı 1000 yıl yolasınıñ Däwlät Başlığı Vladimir Putin tarafınnan yөretelüwenä basım yasap, ike il arasındağı bağlanışlar turında ber niçä ürnäk birde. Qunaqlar arasında İstanbuldağı Rus Konsullığınan da ber küzätüçe bar ide. Añarğa yasalğan här ber çığış tärcemä itelep tordı.
Simpoziumnıñ berençe utırışın Yeditepe Universitetı Prorektorı Prof. Aysel Aziz alıp bardı. Ul qızlıq familiäseneñ “İdel” buluwı häm atasınıñ Tatar buluwın belderep tıñlawçılarnı şaqqatırdı. Berençe çığış Tatarstan Fännär Akademiäse Tarix İnstitutı ağzası arkeolog Prof. Dr. Fayaz Huzinnıñ 1000 yıllıqnı bilgeläwdä mөhim rol uynağan Çex aqçası belän Ğäräp dirhäme häm başqa tabıldıqlar turında birgän mäğlümätläre zur qızıqsınu belän tıñlandı. Ul çığışın Tatarça yasadı, ayruça tärcemäse Tөrekçä itep uqıldı. İkençe Tatar ğalime isä Tatar Sotsial Fännär İnstitutınan Prof. Gamircan Dawlätşin ide. Ul Qazan, Qasım, Astraxan, Qırım häm başqa Tatar mädäniätläre turında ayrım-ayrım sөyläw dөres tügel, çөnki urta ğäserlärdä tik ber ädäbi tel, tik ber urtaq Tatar mädäniäte bar ide digän sөzemtä yasadı. Här ike fän eşleklebez dä Tөrkiägä berençe märtäbä kilgännär ikän. Bu da Tatarstanda fän eşlekleläreneñ xäläreneñ xiç tä soqlanırlıq bulmawına işarä itä. İnde Tatarstannıñ üz fännär akademisäse dä yabılğaç xällär tağın da qıyınlaşaçaq dip faraz itärgä kiräk.
Өçençe çığış Qazan 1000 Yıl simpoziumınıñ sekretarı Prof. Nadir Devlet tarafınnan yasaldı. Ul diasporadağı Tatar-Başqortlarnıñ üz kiçmeşläre turındağı informatsiä-belemne Tөrkiädä yäşägän Arat, Akdes, Temir, Togan kebek ğalimnärneñ äsärlärennän alğan buluların, 1991 yıldan soñ aralaşu mөmkinlege tuğaç, ike yaqlı fäni mөnäsäbätneñ başlawın iskä tөşerde.
Simpoziumnıñ ikençe өleşe isä Prof. Devlet citäkçelegendä başlandı. Çirat Tatarstanda çağıştırmaça ozın mөddät qalıp, İdel-Ural turında fänni äsärlär yazğan yäş Tөrek ğalimnäreneñ täcribälären añlatuğa kilgän ide. Berençe bularaq Egey Universitetınnan Mustafa Öner 1990 yılda kürenekle tel belgeçe Dr. Üzbäk Bayçura belän Leningradta niçek tanışuwın häm niçek itep Tatar tele tikşerenülärenä çumuwın añlattı. Ul ayruça Bayçuranıñ Qazannan sөrelgän, Mäskäwdä qabul itelmägän, ämma dөnyanıñ dürt ber өleşendä zur dan qazanğan buluwın iskä tөşerde. Ankara Universitetınnan Dr. İbrahim Maraş isä bugenge kөndä Russiädä Mөselmannarnı säyäsi mäqsatlar belän өç ayrım tөrkemgä bülergä tırışalar dip äytte. Berencese üze İslam dinen belmäsä dä Rafel Xakimov tarafınnan urtağa çığarılgan Avropa İslamı ağımı, ikencese Mäskävneñ boyrığı belän çığarılğan Rossiä İslamı ideası, өçençese isä bigräktä Qazandağı İslam Universitetı tarafınnan da väkilçelek itelgän İslam xäräkäte bulıp tora. Marmara Universitetınnan Dr. Erdal Şahin isä Tatarstanda Tөrek tele uqutularınıñ torışına tuqtaldı. 10 mäktäptä Tөrekçä uqıtıla ikän. Biredä өlgergän yäşlärneñ ber өleşe dä Tөrkiädä uqıylar dip äytte Şahin. Simpoziumnıñ soñğı çığışı isä Sadri Mäqsudineñ onığı Dr. Gönül Pultar tarafınnan yasaldı. “Dөnya Tatar Ligası Citäkçese” isemen dä yөretkän Pultar diaspora belän ildägelär arasındağı bäyläneşlärgä tuqtalıp, Tatarlıqnıñ çit illärdä muzıykada, aş-suda, biyüdä yäşäwenä işarä itep, awıl tormışın çağıldırğan häm Sovet çorında traditsiägä äwrelderelgän Sabantuy ütkärü yolasınıñ elektän çit illärdä yäşäwçe Tatarlar arasında bulmawına işarä itte. Tatarstan belän mөnäsäbätlär başlağaç isä ildägelärneñ “sez tөrekläşkän” digän ğäyepläwlärenä duçar buldıq, ämma alar da bit “ruslaşqan” digän sөzemtä yasadı.
Fänni cıyılış buluğa qaramastan simpoziumğa qızıqsınu zur buldı. Zalnıñ 80-90 %-ı tuldı. Başqortstannıñ Tөrkiä Comhuriätendäge wäkalätle wäkile Kanşaubi Meziyev tä qunaqlar arasında ide. Qazannıñ 1000 yılına bağışlanğan İstanbulda ütkärelgän simpoziumnı räsmi Tөrek televiziäse TRT dä tөşerde, şulay uq TRT radiosı Tatarça programasınıñ korrespondentı da çığışlarnı tasmağa yazıp bardı. Bu atnada ayruça TRT-INT kanalında “Avrasya Günlüğü” isemle programada şuşı simpozium turında Prof. Devlet häm Dr. Pultar belän ütkärelgän intervyü kürsäteläçäk dip kөtelä. Tөrkiädäge ber uç Tatar Qazannıñ 1000 yıllığın şulay itep iskä aldılar.
Azatlıq radiosı өçen İstanbuldan Äxtäm İbrahim
Simpoziumnıñ berençe utırışın Yeditepe Universitetı Prorektorı Prof. Aysel Aziz alıp bardı. Ul qızlıq familiäseneñ “İdel” buluwı häm atasınıñ Tatar buluwın belderep tıñlawçılarnı şaqqatırdı. Berençe çığış Tatarstan Fännär Akademiäse Tarix İnstitutı ağzası arkeolog Prof. Dr. Fayaz Huzinnıñ 1000 yıllıqnı bilgeläwdä mөhim rol uynağan Çex aqçası belän Ğäräp dirhäme häm başqa tabıldıqlar turında birgän mäğlümätläre zur qızıqsınu belän tıñlandı. Ul çığışın Tatarça yasadı, ayruça tärcemäse Tөrekçä itep uqıldı. İkençe Tatar ğalime isä Tatar Sotsial Fännär İnstitutınan Prof. Gamircan Dawlätşin ide. Ul Qazan, Qasım, Astraxan, Qırım häm başqa Tatar mädäniätläre turında ayrım-ayrım sөyläw dөres tügel, çөnki urta ğäserlärdä tik ber ädäbi tel, tik ber urtaq Tatar mädäniäte bar ide digän sөzemtä yasadı. Här ike fän eşleklebez dä Tөrkiägä berençe märtäbä kilgännär ikän. Bu da Tatarstanda fän eşlekleläreneñ xäläreneñ xiç tä soqlanırlıq bulmawına işarä itä. İnde Tatarstannıñ üz fännär akademisäse dä yabılğaç xällär tağın da qıyınlaşaçaq dip faraz itärgä kiräk.
Өçençe çığış Qazan 1000 Yıl simpoziumınıñ sekretarı Prof. Nadir Devlet tarafınnan yasaldı. Ul diasporadağı Tatar-Başqortlarnıñ üz kiçmeşläre turındağı informatsiä-belemne Tөrkiädä yäşägän Arat, Akdes, Temir, Togan kebek ğalimnärneñ äsärlärennän alğan buluların, 1991 yıldan soñ aralaşu mөmkinlege tuğaç, ike yaqlı fäni mөnäsäbätneñ başlawın iskä tөşerde.
Simpoziumnıñ ikençe өleşe isä Prof. Devlet citäkçelegendä başlandı. Çirat Tatarstanda çağıştırmaça ozın mөddät qalıp, İdel-Ural turında fänni äsärlär yazğan yäş Tөrek ğalimnäreneñ täcribälären añlatuğa kilgän ide. Berençe bularaq Egey Universitetınnan Mustafa Öner 1990 yılda kürenekle tel belgeçe Dr. Üzbäk Bayçura belän Leningradta niçek tanışuwın häm niçek itep Tatar tele tikşerenülärenä çumuwın añlattı. Ul ayruça Bayçuranıñ Qazannan sөrelgän, Mäskäwdä qabul itelmägän, ämma dөnyanıñ dürt ber өleşendä zur dan qazanğan buluwın iskä tөşerde. Ankara Universitetınnan Dr. İbrahim Maraş isä bugenge kөndä Russiädä Mөselmannarnı säyäsi mäqsatlar belän өç ayrım tөrkemgä bülergä tırışalar dip äytte. Berencese üze İslam dinen belmäsä dä Rafel Xakimov tarafınnan urtağa çığarılgan Avropa İslamı ağımı, ikencese Mäskävneñ boyrığı belän çığarılğan Rossiä İslamı ideası, өçençese isä bigräktä Qazandağı İslam Universitetı tarafınnan da väkilçelek itelgän İslam xäräkäte bulıp tora. Marmara Universitetınnan Dr. Erdal Şahin isä Tatarstanda Tөrek tele uqutularınıñ torışına tuqtaldı. 10 mäktäptä Tөrekçä uqıtıla ikän. Biredä өlgergän yäşlärneñ ber өleşe dä Tөrkiädä uqıylar dip äytte Şahin. Simpoziumnıñ soñğı çığışı isä Sadri Mäqsudineñ onığı Dr. Gönül Pultar tarafınnan yasaldı. “Dөnya Tatar Ligası Citäkçese” isemen dä yөretkän Pultar diaspora belän ildägelär arasındağı bäyläneşlärgä tuqtalıp, Tatarlıqnıñ çit illärdä muzıykada, aş-suda, biyüdä yäşäwenä işarä itep, awıl tormışın çağıldırğan häm Sovet çorında traditsiägä äwrelderelgän Sabantuy ütkärü yolasınıñ elektän çit illärdä yäşäwçe Tatarlar arasında bulmawına işarä itte. Tatarstan belän mөnäsäbätlär başlağaç isä ildägelärneñ “sez tөrekläşkän” digän ğäyepläwlärenä duçar buldıq, ämma alar da bit “ruslaşqan” digän sөzemtä yasadı.
Fänni cıyılış buluğa qaramastan simpoziumğa qızıqsınu zur buldı. Zalnıñ 80-90 %-ı tuldı. Başqortstannıñ Tөrkiä Comhuriätendäge wäkalätle wäkile Kanşaubi Meziyev tä qunaqlar arasında ide. Qazannıñ 1000 yılına bağışlanğan İstanbulda ütkärelgän simpoziumnı räsmi Tөrek televiziäse TRT dä tөşerde, şulay uq TRT radiosı Tatarça programasınıñ korrespondentı da çığışlarnı tasmağa yazıp bardı. Bu atnada ayruça TRT-INT kanalında “Avrasya Günlüğü” isemle programada şuşı simpozium turında Prof. Devlet häm Dr. Pultar belän ütkärelgän intervyü kürsäteläçäk dip kөtelä. Tөrkiädäge ber uç Tatar Qazannıñ 1000 yıllığın şulay itep iskä aldılar.
Azatlıq radiosı өçen İstanbuldan Äxtäm İbrahim
