Berniçä yıl elek kenä Mixail Xodorkovski Rusiäneñ iñ bay keşese ide. Anıñ Yukos neft kompaniäsen çit il investorları Rusiäneñ iñ aldınğı şirkäte dip tanıy ide. Bügen ul törmädä utıra, şirkät tar-mar itelgän, Xodorkovskinıñ kiläçäge bilgesez. Sişämbedä Mäskäw mäxkämäse anı xärämläşü, salımnan qaçuda ğäyepläp 9 yıl törmägä xökem itte.
Ul arada, näq şulay, 90nçı yıllarda qırğıy xosusıylaştıru çorında çerep bayığan başqa oligarxlar, tınıç qına milliardları östendä utıra birä.
Xodorkovskinıñ xatası närsädä soñ? Küzätüçelär fikerençä, bu sorawğa cawap bik ğadi: ul säyäsätkä qatışqan, oppozitsiädäge partiälärgä yärdäm kürsätkän, Duma aşa üzenä faydalı qanunnar ütkärergä tırışqan.
Säyäsi tikşerenülär institutı citäkçese Sergei Markov süzlärençä, Xodorkovski Putin sızğan sızıqnı ütkän:
Audio (Sergei Markov)
"Vladimir Putin xakimiätkä kilgäç oligarxlarğa yaña qağidälär täqdim itte: sez eşquarlar aqça eşlägez, iqtisadnı üsteregez, ä menä säyäsätkä qatışırğa kiräkmi. Säyäsät belän şöğellänüen däwam itkännären däwlät tar-mar itte."
Xodorkovski Kremlneñ açuın çığarğan berdän-ber keşe tügel. Putin kilgäç çigenergä mäcbür bulğan berençe oligarx – media-magnat Vladimir Gusinski buldı. Anıñ çeltärenä kergän mäglümät çaraları Putin säyäsätenä kisken tänqit belderde. 2000 yılnıñ Yünendä Gusinski üzläşterüdä ğäyeplänep qulğa alındı. Kompaniäse Gazprom qaramağına küçte. Xäzer ul Tel Avivta yäşi.
Kreml utı astına eläkkän ikençe oligarx Boris Berezovski buldı. 2000 yılda ul Putinnıñ Kurski su astı köymäse qazasına sülpän mönäsäbät kürsätüen tänqitläp çıqtı. 1999 yılda Dumağa saylanğan Berezovski, xakimiät basımı näticäsendä, wazifasınnan çigende, 6 aydan Rusiädän kitte. Xäzer Britaniädä yäşi. Rusiä räsmiläre tarafınnan xärämäläşü, aqça yuuda ğäyeplänä.
Globalläşü İnstitutı belgeçe İlia Ponomarev bu oligarxlarnıñ şundıy xälgä qaluın bolay añlata:
Audio (İlia Ponomarev)
"Alar barısı da ber buınnıqı. Urta yäşlär krizisı dip atalğan waqıtları Putin çorına turı kilde. Härberse aldında – nişlärgä digän soraw tudı. Xodorkovski, Berezovski, Gusinski kebekläre başqa yaqnı sayladı. Biznesta telägänenä ireşkännän soñ, Rusiäneñ yazmışına yoğıntı ysarğa telädelär."
Ponomarev süzlärençä, bu 3 oligarx Rusiäneñ kiläçägen xäl itü tırışlığı öçen tülägän. Başqaları isä, bu sabaqlardan soñ başların qomğa kümgän.
Rusiäneñ iñ yäş oligarxı, alumin magnatı Oleg Deripaskanıñ xäle iñ imin sanala. Yeltsin idaräsendä eşlägän keşeneñ kiyäwe, Ğailä dip yärtelgän dairägä bik yaqın, anıñ yaqlawın qazana.
Tağın ber oligarx, Roman Abramoviç, Yeltsin dairäse belän dä, Putinnıqı belän dä yaxşı mönäsäbättä. Putinnıñ saylaw aldı kampaniäsen finanslawçılarnıñ berse. Çukotka gubernatorı bularaq bu töbäkkä millionlağan dollar saldı, şul uq waqıtta 300 million dollarğa Angliäneñ futbol komandasın satıp aldı.
Küzätüçelärneñ kübese, Xodorkovski kebek eş bütän qabatlanmas digän fikerdä. Ämmä İlia Ponomarev süzlärençä:
Audio (İlia Ponomarev)
"Mileklären tınıç qına alaçaqlar. Potaninnan Norilsk Nikelne, Mortaza Raximovtan başqort neft eşkürtü sänäğäten, iñ axırda Ğailägä yaqın torğan Abramoviç belän deripaska qalaçaq."
Globalläşü İnstitutı belgeçe İlia Ponomarev süzlärençä, oligarxlar säyäsättän çittä torsa da, alarnıñ mileklären qırqu däwam itäçäk.
-Ali Gilmi
Ul arada, näq şulay, 90nçı yıllarda qırğıy xosusıylaştıru çorında çerep bayığan başqa oligarxlar, tınıç qına milliardları östendä utıra birä.
Xodorkovskinıñ xatası närsädä soñ? Küzätüçelär fikerençä, bu sorawğa cawap bik ğadi: ul säyäsätkä qatışqan, oppozitsiädäge partiälärgä yärdäm kürsätkän, Duma aşa üzenä faydalı qanunnar ütkärergä tırışqan.
Säyäsi tikşerenülär institutı citäkçese Sergei Markov süzlärençä, Xodorkovski Putin sızğan sızıqnı ütkän:
Audio (Sergei Markov)
"Vladimir Putin xakimiätkä kilgäç oligarxlarğa yaña qağidälär täqdim itte: sez eşquarlar aqça eşlägez, iqtisadnı üsteregez, ä menä säyäsätkä qatışırğa kiräkmi. Säyäsät belän şöğellänüen däwam itkännären däwlät tar-mar itte."
Xodorkovski Kremlneñ açuın çığarğan berdän-ber keşe tügel. Putin kilgäç çigenergä mäcbür bulğan berençe oligarx – media-magnat Vladimir Gusinski buldı. Anıñ çeltärenä kergän mäglümät çaraları Putin säyäsätenä kisken tänqit belderde. 2000 yılnıñ Yünendä Gusinski üzläşterüdä ğäyeplänep qulğa alındı. Kompaniäse Gazprom qaramağına küçte. Xäzer ul Tel Avivta yäşi.
Kreml utı astına eläkkän ikençe oligarx Boris Berezovski buldı. 2000 yılda ul Putinnıñ Kurski su astı köymäse qazasına sülpän mönäsäbät kürsätüen tänqitläp çıqtı. 1999 yılda Dumağa saylanğan Berezovski, xakimiät basımı näticäsendä, wazifasınnan çigende, 6 aydan Rusiädän kitte. Xäzer Britaniädä yäşi. Rusiä räsmiläre tarafınnan xärämäläşü, aqça yuuda ğäyeplänä.
Globalläşü İnstitutı belgeçe İlia Ponomarev bu oligarxlarnıñ şundıy xälgä qaluın bolay añlata:
Audio (İlia Ponomarev)
"Alar barısı da ber buınnıqı. Urta yäşlär krizisı dip atalğan waqıtları Putin çorına turı kilde. Härberse aldında – nişlärgä digän soraw tudı. Xodorkovski, Berezovski, Gusinski kebekläre başqa yaqnı sayladı. Biznesta telägänenä ireşkännän soñ, Rusiäneñ yazmışına yoğıntı ysarğa telädelär."
Ponomarev süzlärençä, bu 3 oligarx Rusiäneñ kiläçägen xäl itü tırışlığı öçen tülägän. Başqaları isä, bu sabaqlardan soñ başların qomğa kümgän.
Rusiäneñ iñ yäş oligarxı, alumin magnatı Oleg Deripaskanıñ xäle iñ imin sanala. Yeltsin idaräsendä eşlägän keşeneñ kiyäwe, Ğailä dip yärtelgän dairägä bik yaqın, anıñ yaqlawın qazana.
Tağın ber oligarx, Roman Abramoviç, Yeltsin dairäse belän dä, Putinnıqı belän dä yaxşı mönäsäbättä. Putinnıñ saylaw aldı kampaniäsen finanslawçılarnıñ berse. Çukotka gubernatorı bularaq bu töbäkkä millionlağan dollar saldı, şul uq waqıtta 300 million dollarğa Angliäneñ futbol komandasın satıp aldı.
Küzätüçelärneñ kübese, Xodorkovski kebek eş bütän qabatlanmas digän fikerdä. Ämmä İlia Ponomarev süzlärençä:
Audio (İlia Ponomarev)
"Mileklären tınıç qına alaçaqlar. Potaninnan Norilsk Nikelne, Mortaza Raximovtan başqort neft eşkürtü sänäğäten, iñ axırda Ğailägä yaqın torğan Abramoviç belän deripaska qalaçaq."
Globalläşü İnstitutı belgeçe İlia Ponomarev süzlärençä, oligarxlar säyäsättän çittä torsa da, alarnıñ mileklären qırqu däwam itäçäk.
-Ali Gilmi