Amurdağı Komsomolski cinayätçeläre qabat üzäk massaküläm mäğlümat çaraları iğtibarında. Atna başında gäzit, internet säxifäläre häm televidenie kanalları aşa Amurdağı Komsomol''ski mäktäplärendä törmädä utıruçılar öçen aqça cıyu oyıştırılğan dip xäbär itelde. Älbättä, mondıy mäğlümat küplärdä qızıqsınu uyata, törle sorawlar tudıra. Barı tik Amurdağı Komsomol''skida yäşäwçelär öçen genä bu yañalıq tügel. Çönki Yıraq Könçığışnıñ «obşçak» dip atalğan oyışqan cinayätçelär cämğiäteneñ üzäge näq menä şuşı komsomollar häm totqınnar tözegän şähärdä urnaşqan. Küp yıllar inde Yıraq Könçığışlılar öçen yäşlek şähäreneñ iseme ük bik qurqınıç yañğırasa da, kriminal, obşçak mondağı ğädäti tormışnıñ ber öleşenä äylängän. Cinayätçelär cämğiäten oyıştıruçı häm anıñ citäkçese Djem quşamatlı Yevgeniy Wasin 20 yıl buyı Yıraq Könçığışnıñ külägädäge xucası bulıp tordı. Çiksez tabiği baylıqları bulğan Yıraq Könçığışta cinayätçelär törkemeneñ säyäsät häm iqtisatqa tä''sire ayıruça zur. Xäyer, xakimiät dilbegäsen totuçılar arasında säwdä oyışmaları häm cinayätçe törkemnär belän bäyläneştä tormağan töbäklär barmı ikän? Ägär dä bar da al da göl bulsa, bügenge Rusiädä korrupsiägä qarşı köräşkän maxsus komissiälär, programmalar tözelmäs ide.
Yıraq Könçığışnıñ oyışqan cinayätçe törkemnärenä kilgändä, alar turında «Azatlıq»ta söyläp tordıq. 4 yıl elek «wor v zakone» Djem Xabarovski törmäsendä kinät kenä yöräk öyänägennän wafat buldı. Cinayätçelär üzlärenä yaña citäkçe itep Eduard Saxnovnı saylawların häm ağımdağı yılnıñ may ayında obşçak citäkçeläreneñ qulğa alınuı turında da xäbär itkän idek.
Ä inde kriminalnıñ mäktäplärgä dä ütep kerüenä kilgändä, bu küplärgä tanış küreneş. Obşçak wäkilläre törmädä utıruçılarğa yärdäm itü yözennän «Sostradanie» dip atalğan räsmi terkälgän oyışma tözi. Uquçılardan azıq – tölek häm aqçanı menä şul oyışma cıya. Bu ğämälne törmädä utıruçılar kemneñder ätise, abıysı, enekäşe yäisä dustı bit dip añlata cinayätçelär.
Amurdağı Komsomol''skinıñ 7 inçe mäktäbendä eşläp kitkän matematika uqıtuçısı Tat''yana Demidova söyli
Min 8 inçe sıynıfnıñ klass citäkçese bulıp eşlädem. Häm miña berniçä qat uquçılarımnıñ äti – äniläre öydän aqça, xätta azıq –tölek yuğala dip zarlanıp möräcäğät itte. Quyırtılğan söt, şikär, çäy kebek azıqlar inde ul. Ä balalar isä äyberlärneñ qaya, niçek yuğaluın äytmilär. Bik ozaq tikşerülärdän soñ ğına alarnı olıraq malaylarnıñ aqça häm azıq – tölek alıp kilergä mäcbür itüläre açıqlandı. Bu inde törmädä utıruçılar öçen eşlänelgän. Mondıy xällär bezdä yış buldı. Sez Amurdağı Komsomol''skidağı uqıtuçı Tat''yana Demidovanı tıñladığız.
Amurdağı Komsomol''skida ğına tügel, kraynıñ Xabarovski, Amurski, Amurdağı Niqolayıwski, Sovetskaya Gavan'', El''ban, Wyäzemski kebek başqa şähär häm awıl mäktäpläre dä oyışqan cinayätçelär qul astında dilär küzätüçelär.
Obşçak wäkilläre yäşlär belän eşläwgä ğomumän zur iğtibar birä. Djem isän çaqta Komsomol''ski yanındağı utrawlarda cäyge lager''lar eşli, anda güzällek konkursları ütä, yegetlär sport belän şöğellänä ide. Äle dä Komsomol''ski bistälärendä sport yarışları ütkärü, sportçılarğa aqçalata yärdäm itü däwam itä. Ul ğına da tügel, tüläp talantlı yäşlärgä yuğarı uqu yortlarında belem birü oçraqları da bar.
Obşçaknıñ menä şulay kiläçäk buın turında qayğırtuı berkemgä dä ser tügel.
Cinayätçelär duslıq, tuğanlıq, üzara yärdäm itü xislärennän osta faydalana. Mäktäp balaları keçkenädän ponyatielar, yäğni cinayätçelär tözegän qağidälär buyınça yäşärgä öyränä. Alar oyışmadağı wazıfalarına qarap «şesterkalar»dan alıp «smotryaşçiylar»ğa qadär bülenä.
Smotryaşçiylar itep yäşlärne quyalar. Alarnıñ eşen ölkänräk burlar küzätep tora. Alar şul aqça cıya inde. Kübräk yarlı ğailädän çıqqannar cälep itelä. Alar tärtip saqlıybız digän bulıp üzläre ük tärtip bozıp yöri. Min bu eşlärne xuplamıym, yaxşı närsä tügel ul. Sez Amurdağı Komsomol''skidan 41 inçe mäktäpneñ 11 inçe sıynıf uquçısı Dmitriy Belousovnı tıñladığız.
Dimadan üzeñ nindi törkemdä soñ dip sorağaç, sportçılar törkemendä min dip cawap birde. Bu oyışma xucaları uquçılardan aqça cıymıy, alarnıñ maqsatın Dima menä bolay dip añlata
Sportta uñışlarğa ireşü, çempion isemnären yaulap alu maqsat itep quyıla. Kiräk ikän, bu nindi dä bulsa biznes belän şöğıllänuçene sportçılar yaqlıy häm saqlıy.Menä şulay, uquçılar kriminal törkemnärneñ qaysına da bulsa kerergä mäcbür. Näticädä uquçılarnıñ kübese cinayätçe ostazları belän eşkä yöri. Kemder bazar, kibet, cämäğät transportında kesä qarağı, kemder kvartir talaw belän şöğellänä. Başqaları isä avtoritetlar yäşägän yortlarnı häm alarnıñ üzlären yäisä şähär uramnarında al''ternativ räweştä tärtip saqlıy. Yegetlärneñ törle törkemnär arasında razborkalar dip atalğan mönäsäbätlär açıqlaw suğışlarına yörep aqça eşläwçeläre dä tormıştan bik qänäğät. Alar belän dus qızları, xätta äti – äniläre ğorurlana.
Äytergä kiräk, xoquq saqlaw orğannarınıñ nihayät obşçakqa qarşı çığuı, şulay uq soñğı waqıtta massaküläm mäğlümat çaralarında kürengän tapşıru häm mäqälälär zakaz buyınça eşlänelgän dip sanıy Yıraq könçığışlılar. Bolar bar da Djemnan qalğan ğayät zur imperiäğa xuca bulırğa teläwçe başqa törkemnärgä kiräk. Altın, urman, çit il maşinaları, yağulıq, qızıl balıq, anıñ uıldığı belän säwdä iltergä, annan kergän tabışnı kesälärenä salırğa teläwçe mäskäwlelär köndäşlären faş itep, alarnıñ urınnarın yaulamaqçı bula dip uylawçılar da bar. Cirle mafiä belän Mäskäw mafiäse köräşä ikän, ğadi xalıq alarnıñ här qaysına bitaraf. Obşçak buldı häm bulaçaq dip sanıy pessimistlar. Ä optimistlar däşmi.İra Taciewa