Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yewropada iminlek wä xezmättäşlek oyışması illärendä keşe xoquqların nığıtu eşe 2004 yılda bik aqrın bardı: yıllıq xisap


Yewropada İminlek wä xezmättäşlek oyışması iseme, anda äğza bulıp torğan 55 ilneñ zur küpçelegendä iminlekne, demokratik ğädätlärne nığıtuğa nıq bäylängän. Ämma keşe xoquqları torışın küzätep baruçı Xalıqara Helsinki federatsiäse bäyän itkän yıllıq xisaptan kürengänçä, oyışmanıñ äğza illäre çın demokratik reformalarnı ğämälgä quyu ölkäsendä äle şaqtıy eş başqarırğa tieş. Yewropada iminlek wä xezmättäşlek oyışmasına kergän illärneñ zur öleşe demokratiä nigezlären nığıtuğa moxtac.

Venada urnaşqan Xalıqara Helsinki Federatsiäseneñ 500-bitlek şuşı xisabı 2004-nçe yılda keşe xoquqları torışın Yewropada İminlek wä xezmättäşlek oyışmasına kergän 55 ilneñ 38-endä tikşerä, xörmätle tıñlawçılar. Federatsiäneñ başqarma mödire Aaron Rhodes:

Audio, Aaron Rhodes

"Keşe xoquqların şundıy törle illärdän torğan ber törkemdä ğomumiläşterep qaraw bik qıyın. Alarnıñ qayberäwläre dönyadağı iñ irken häm iñ liberal'' illlär bulsa, ikençeläre çamadan tış zolım astında. Ämma şunısın ğına şiklänmi äytep bula - keşe xoquqların nığıtu ölkäsendä qaralğan yılda ällä ni zur alğa kiteş bulmadı", di Aaron Rhodes, Xalıqara Helsinki Federatsiäseneñ başqarma mödire. Xisapqa cälep itelgän 38 il Yewropada da, Kavkazda da, Üzäk Aziädä dä, xätta Tönyaq Amerikada da urnaşqan. Şularnıñ 24-e elekke sotsialist illär, 13-e isä demokratiä inde tamır cäygän Könbatış däwlätläre. İsemlektä şulay uq Törkiäne dä kürep bula. Helsinki federatsiäse xisabınnan kürengänçä, mäxkämä sisteması bäyälängän 38 ilneñ yaqınça 60-lap protsentı öleşendä xalıqara taläplärgä turı kilmi. Bu uñaydan zur borçular, mäxkämälärdä kiñ cäyelgän rişwätçelek, alarnıñ bäysez bulmawı, xäkimnärneñ qanuni äzerlege bik tübän buluı uyata. Bu ölkädäge xälne yaxşırtu bigräk tä Ärmänstan, Azärbaycan, Qırğızstan, Makedoniä, Serbiä, Taciqstan, Törkmänstan häm Üzbäkstanğa kiräk dielä xisapta. Tärtip saqlaw xezmätläreneñ üz eşendä röxsät itelmägän alımnar qullanuı turında xäbärlär tikşerelgän illärneñ 80-läp protsentınnan alınğan. Aaron Rhodes bu xaqta bolay di:

Audio, Aaron Rhodes

"Bez xisapta tikşergän illärneñ 80 protsent öleşendä tärtip saqlaw köçläreneñ yawızlığı mäs''äläsendä şaqtıy citdi problemalar barlığın açıqladıq. Şularnıñ 10-sında qayber ğämällärneñ cäfalawğa tiñ buluı da mäğlüm. Xisapta qaralğan illärneñ küpçelegendä totqın urınnarı belän problemalar bar, alar bigräk tä çamadan tış tulı buludan integä" dip sürätli keşe xoquqların saqlaw ölkäsendäge qayber awırlıqlarnı Rhodes. Ul şulay uq, säyäsi sıyınu birü, qaçaqlarğa häm kilmeşäklärgä qarata mönäsäbät ölkäsendä dä tikşerelgän illärneñ yartısınnan artığında xoquqlar bozılğan dip belderä. Keşeneñ töp xoquqların bozu yış qına terrorğa qarşı köräş iseme astında barğan, bu bigräk tä Britaniägä, Rusiägä, Quşma Ştatlar häm Üzbäkstanğa xas buldı, dielä Xalıqara Helsinki Federatsiäse xisabında. Rusiä ğomumän, Çeçnädäge suğış arqasında bu xisapta yış telgä alına, anda ike yaq ta ğadi xalıq arasındağı "yuğalular", xökemsez-nisez üterülär, cäfalawlar öçen cawaplı dip äytelä. Mäskäwdäge federal'' xakimiat, terrorğa qarşı köräşne sıltaw itep qullandı häm üz qüwäten tağın da nığıttı, üzäkläşterde, näticädä ildäge irekleklärne qıstı, cämğiat östennän bürokratik kontrolen arttırdı dielä, Yewropada İminlek wä xezmättäşlek oyışması illärendäge demokratik wäzğiatne tikşergän xisapta.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG